Ömrünü doldurmuş mimarî: Saat kuleleri

Ankara Belediye Başkanı Melih Gökçek, aklına koyduğu şeyi ne yapıp edip yapan bir başkandır. Dünkü (29.01.04) Radikal’de ve bugünkü (30.01.04) Hürriyet’te okudum. Hazret, şimdi de Ankara’nın dört bir yanını saat kuleleriyle donatma hevesi içine girmiş. Son bir yılda 50’den fazla saat kulesi ihalesi yapmış. Seçime kadar 52 saat kulesini Ankara’nın çeşitli semtlerinde kullanıma açacakmış. Geçtiğimiz hafta saat kulelerinin bir kısmı Başbakan’ın huzurlarıyla yapılan bir törenle açılmış. İhale edilmiş bulunan saat kulelerinin toplam sözleşme bedelleri ise 21 milyon 530 bin liraymış.

Hemen herkes kolundan, cep telefonundan, sâbit ve seyyar bilgisayarlarından, TV ekranlarından ve daha pek çok yerden saatin kaç olduğunu görür, internet ağlarında istediğiniz ülkenin istediğiniz kentindeki zamanın, havanın nasıl olduğunun şıp diye bilindiği devrimizde, artık kimsenin cadde ve meydanlara çıkıp da acaba saat kaç diye kule arayacağını düşünemezsiniz.

İşte bu nedenle de saat kuleleri işlevlerini yitirmiş, ömürlerini tüketmiş olup bundan sonra sadece tarihî ve mimarî öğe olarak kent meydanlarını süslemeye devam edeceklerdir.

Ankara’da yapılan bu gereksiz saat kulelerinin fotoğraflarına bakılırsa öyle âhım şâhım bir mimarî öğe niteliğini taşımadığını da görüyoruz. İnsanda, koca kafalı saatle ince ayağı arasında dengesizlik olduğu hissi uyanıyor.

Kusura bakmayın. Burada aklım bir domuzluğa çalışıyor. Bu saatlerin işlevleri ve amaçları, olsa olsa 5 vakit ezanı çevreye yaymak olabilir mi acaba?

Mimari değer taşıyan saat kulelerini incelemek bu haftalık makalenin boyutunu aşar. Yalnız şu kadarını söyleyelim ki İstanbul’da Balyan ailesi eseri Dolmabahçe ve Yıldız Sarayları saat kuleleri, kendi eklektik mimarî anlayışları içinde birer şaheserdir.

Keza İzmir’in simgesi durumuna gelmiş olan Konak Saat Kulesi, Sultan II. Abülhamid’in cülûsunun 25. sene-i devriyesi anısına yapılmıştır.

Adana’da Büyük Saat ve İş Bankası kumbarası şeklindeki Küçük Saat, semt ismi olmuştur.

Keza Anadolu’nun önemli şehirlerindeki, örneğin Amasya, Tokat, Yozgat, Bayburt, Çorum, Siirt ve daha pek çok şehirdeki saat kuleleri, son Osmanlı ve ilk Cumhuriyet döneminin mimarî değer taşıyan önemli eserlerindendir.

Garlar ve resmî bina alınlıklarında yer alan saatler ise cephe kompozisyonunu tamamlayan öğelerdir.

Tabii ki eski dönemde herkesin saati yoktu. Demiryolu şirketlerinin personele dağıttığı lokomotif armalı cep saatini taşıyanlar, bu ayrıcalığı zevkle teşhir ederlerdi. Keza hâli vakti yerinde ağaların yelek ceplerinden sarkan altın veya gümüş kösteklere bağlı Prior marka kapaklı cep saatleri de muhatapları indinde saygınlık yaratırdı.

Bu gibi saatlerin geri kalması veya ileri gitmesi hâlinde, belki de kurmayı unuttuğunuzda ayarlanması gerekir, bu ayarlar için saati ve namaz vakitlerini bildiren, ekseriya cami külliyelerinin bir cüzü olan muvakkithanelere müracaat edilirdi.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘’Saatleri Âyarlama Enstitüsü’’ eseri de artık günümüz realizmini değil, eski günleri anımsatan bir edebiyat şaheseridir.

Günümüzün saatleri artık elektronik sistemde işliyor ve hiç hatâ yapmıyorlar. Yine de klâsik sistemde çalışan, pahalı ve marka saatleri kullanmak bir ayrıcalık sayılıyor. Baksanıza meğer 700 bin lira değerinde hediyelik saatler varmış da haberimiz yokmuş.

Artık konuyu fazla uzatmadan iki fıkra ile yazıyı bitirelim:

Köyünden şehrin pazarına mal getiren köylü, acaba geç mi kaldım diye saatin kaç olduğunu merak etmiş. Yol kenarında eşeğinin gölgesine uzanmış bir adama seslenmiş.

‘’Hemşerim saatten haberin var mı, kaç oldu ki?’’

Adam eşeğin hayalarını şöyle bir yoklamış, ‘’Saat 9’a çeyrek var’’ demiş.

Köylü, herif benimle dalga geçiyor diye düşündüyse de rengini belli etmemiş. Pazarda kazandığı parayla kendine bir saat almış. Dönüşte adamın yine eşeğin gölgesinde yattığını görünce denemek için yine saati sormuş.

Adam, yine eşeğin hayalarını okkalamış ve ‘’Hemşerim saat 12’yi çeyrek geçiyor’’ deyince köylü hemen saatini kontrol etmiş.

Allah Allah, adam doğru söylüyor. Artık dayanamamış, sormuş, ‘’Dayı, eşşeğin taşşaklarında saat mi var?’’.

‘’Ne taşşağı be adam, onları kenara çekiyom, saat kulesinden sana saati söylüyom, daha ne istiyon?’’

Bir fıkra daha:

Adamın cep saati bozulmuş, tamir edecek saatçi arıyor. Bakmış vitrinde cep ve masa saatleri sıralanmış bir dükkân. Hemen içeri dalmış.

‘’Emmi şu saatime bi bak da tâmir ediver.’’

Adam: ‘’Ben saatçi değilim, sünnetçiyim.’’

‘’Peki, vitrindeki saatler necilik oluyor?’’

‘’Vitrine ne koysaydım a beyim?’’

yerguvenc@gmail.com