İki şair, bir film

Bir yaprağın üzerine tutunmuş kelebek yumurtaları olgunlaşır ve çatlar. Çıkan tırtıllar, 10-15 gün içinde epeyce gelişirler, üzerlerindeki zarı atarlar, kelebek olurlar. Yarım saat içinde toparlanır ve doğanın en güzel şekil ve renklerini içeren kanatlarını gererler. Artık ergin birer kelebektirler. Uçacaklar, hayatın tadına varacaklar, çiçekten çiçeğe konacak ve âşık olacaklar. Ne var ki ömür dediğin 7 ilâ 10 gün içinde tükenecek, o güzellikler toprağa karışacaktır.

Şiir dünyamızda kelebek gibi doğup, kelebek gibi uçan, daldan dala konan, kelebek gibi âşık olan, ne var ki kelebek gibi çok kısa ömürlü olacak iki şairimiz vardı. Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu.

Rüştü Onur, 1920 yılında Zonguldak, Devrek’te doğdu. İlkokuldan beri kendini şiire vermiş, devamlı şiir yazardı. Delikanlı olduğunda şiir artık onun için vazgeçilemez hayatı olmuştu. Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesinde kendi gibi şair Muzaffer Tayyip Uslu ile tanıştı. Muzaffer Tayyip, 1922 İstanbul doğumluydu. Babasının işi nedeniyle Zonguldak’ta yaşıyordu. Onun da bütün hayatı şiirdi. Kader iki şairi lisede buluşturdu. Artık iki sanatçı birbirinden ayrılmaz iki dosttu. Behçet Necatigil, o sıralar lise edebiyat öğretmeni idi. Bu iki gence elinden geldiğince destek verdi, onları yüreklendirdi, sanatta ilerlemelerini sağladı. Artık iki şairin de ideali, şiirlerini hocasının şiirleri gibi Varlık dergisinde yayınlatabilmekti. Emellerine Değirmen dergisinde ulaştılar.

Ne var ki iki kader ortağı da, iki kanka da verem illeti ile boğuşuyordu. Rüştü Onur, Heybeliada Sanatoryumunda Mediha’ya âşık oldu. Mediha hastaneden taburcu oldu ama Rüştü peşini bırakmadı; hastaneden kaçtı, İstanbul’a geldi onu buldu; evlendiler. Beşiktaş, Şair Leylâ Sokaktaki kayınpederin evine yerleştiler. Ne var ki bu mutluluğun devamına Mediha’nın ömrü yetmedi; 3 ay kadar sonra dünyaya gözlerini yumdu. Rüştü kahroldu; Muzaffer Tayyip’ten başka hiç kimseyle görüşmez oldu. Aşkının ardından o da 22 yaşında, 1942 yılında bu yalan dünyaya veda etti.

Muzaffer Tayyip Uslu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümüne devam ediyordu. Yoksulluk ve hastalık peşini bırakmadı; okula devam edemedi, Zonguldak’a döndü. O da akranı bir kıza körkütük âşıktı. Ama onun aşkı, Zonguldak toplumunun üst sınıfına mensup bir eşraf kızıydı. Yani erişilemez bir aşktı. Kankasını yalnıza bırakmadı, o da İstanbul’a geldi, Rüştü’nün ardından per-perişan bir 4 yıl daha yaşadı. 1946 yılında, 24 yaşında vefat etti.

Necati Cumalı, Rüştü Onur’un ‘’Şimdilik’’ şiir kitabını 1946’da yayınlattı. Salâh Birsel de Muzaffer Tayyip Uslu’nun şiirlerini topladı ve yayınladı. Edebiyat dünyası iki şairi böylece daha iyi tanımış oldu. Tayyip’in ‘’Elveda’’ şiirini Süreyya Akkaş 1985’te besteledi.

Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu! Ne şanssız insanlarmışsınız; ülkenin ne kadar da kötü bir zamanında dünyaya gelmiş ve yetişmişsiniz be kardeşim. Evet arkadaşlar, her iki şairin de gençliklerine doyamadan yaşadıkları dönem, ülkemizin en muhataralı dönemiydi.

2. Dünya Savaşına katılmamıştık ama savaşın kötü etkilerini ülkemizde hissediyorduk. Kurtuluş Savaşı biteli 15-20 yıl kadar olmuştu ama henüz ekonomik yönden tam anlamıyla toparlanamamıştık. Devlet var gücüyle bez, kâğıt, şeker gibi ana ihtiyaçların üretimini yapıyor, yeni kurulan demir-çelik sanayii için var gücüyle kömür çıkarıyor, Almanya’ya bor ve krom satıyordu. 18 milyonluk nüfusun ancak yüzde 17’si kentlerde yaşıyordu. Türkiye henüz ilkel araçlarla çalışan bir tarım ülkesiydi. Köylerde de şehirlerde de fakirlik diz boyu, yaşam şartları çok kötüydü.

Ülkede verem, sıtma, tifüs, frengi kol geziyordu. Sıtma savaşı için köylerden toplanan amele taburları, ellerinde kazma-kürek, jandarma nezaretinde bataklık kurutmaya gidiyorlardı. Kinin yok, Sıtma Mücadele örgütü, sadece insanın suratını sapsarı yapan atebrin dağıtabiliyor. Buna rağmen tüm Anadolu halkı akşam gelen nöbetle ateşler içinde yanıyor ve tir tir titriyor. ‘’Tig-i cellâd-ı verem canlara âteş bırakıyor’’, veremden ölümler doğal karşılanıyor. Sanatoryumlara girmek için senelerce sıra bekleniyor; sıra gelmeden öteki dünyaya boylanıyor. Sanatoryumlarda da tedavi adına yapılabilen fazla bir şey yok; ne penisilin, ne de streptomisin, henüz bulunmamış.

Yataklarda yatmak cehennem azabından beter; sabahlara kadar pire ve tahtakurusu kanınızı emiyor. Nihayet DDT çıkıyor ve köylü dua ediyor: ‘’Şu dede tozunu icat eden gâvura Allah Müslümanlık nasip etsin’’. Sabun yok; başlar ve vücutlar bit kaynıyor. Herkes birbirinin başındaki bitleri kırıyor.

Tarımda üretici güç askere alınmış; buğday üretilemiyor. Nüfus cüzdanlarında ‘’Ekmek karnesi verildi’’, ‘’Amerikan bezi verildi’’ damgalarından boş sayfa kalmıyor. Bu arada stokçular, karaborsacılar, fırsatçılar faaliyette. Yeni bir ‘’harp zengini’’ sınıfı doğuyor. Vurguncular için çıkarılan Milli Korunma Kanunu, kodamanlara dokunamıyor. Kentin tek eczacısında bir küçük torba şeker yakalanıyor ve adam hapsi boyluyor; onunla öksürük şurubu yapacaktım savunması fayda etmiyor. ‘’Söyle, şekeri nereden ve kimden buldun?’’ Varlık Vergisi azınlıkları tasfiye ediyor, yok pahasına satılan mülkler fırsatçıların eline geçiyor. Şairlerimizin ülkesi Zonguldak ilindeki 15-65 yaş arası erkek köylüler ‘’Mükellefiyet Kanunu’’ uyarınca toplanıyor, jandarma nezaretinde zorla kömür madenlerinde çalıştırılıyor.

Hakkını yemeyelim. Bu arada kültür alanında çok başarılı işler yapılıyordu. Köy Enstitüleri, kırsal kesim çocuklarını eğitecek öğretmen, köylüye uygarlık yolunu açacak rehber yetiştiriyordu. Dünya klâsik eserleri Türkçeye kazandırılıyordu. Halkevlerinde gençler, amatör tiyatro yapıyor, resim kurslarına devam ediyor, müzik eğitimi alıyor, konferans dinliyordu.

Bir köylü çocuğu İsmet İnönü’ye kafa tutuyor, ‘’Bizi aç bıraktın’’ diye bağırıyor; ne var ki Milli Şef’ten çok mânidar bir cevap alıyor: ‘’Evet bir süre aç kaldın ama seni babasız bırakmadım’’. (Doğru mu, tevatür mü, bilmiyorum)

Şimdi durup dururken bu konu da nereden çıktı diyebilirsiniz. Konuyu açmama çok başarılı bir film izlemem sebep oldu. Film, başarılı sanatçı Yılmaz Erdoğan ürünü Kelebeğin Rüyası. Bu iki şairi ve o günlerin Zonguldak ilini gözler önüne seriyor. Filmde Behçet Necatigil’i Yılmaz Erdoğan, Rüştü Onur’u Mert Fırat, Muzaffer Tayyip Uslu’yu Kıvanç Tatlıtuğ canlandırıyor. Eşraf kızı Belçin Bilgin, zavallı Mediha da Farah Zeynep Abdullah. Ben çok etkilendim, sizler de mutlaka görmelisiniz.

Yazıyı bitirirken bu iki talihsiz şairden birer şiir takdim etmek istiyorum:

Rüştü Onur’dan bir şiir:

Neyim varsa
Sana bırakmalıyım deniz
Sende geçmeli mevsimlerim
Sende çiçek açmalı ağaçlarım

Sende yaşamalıyım deniz
Asi ve hür
Sende ölmeliyim
Bulutlara bakarak.

Muzaffer Tayyip Uslu’dan bir şiir:

Diyecekler ki arkamdan
Ben öldükten sonra
O, yalnız şiir yazardı
Ve yağmurlu gecelerde
Elleri cebinde gezerdi.
Yazık diyecek
Hatıra defterimi okuyan
Ne talihsiz adammış
İmanı gevremiş parasızlıktan.

yerguvenc@gmail.com