Kosova (II)

Mareşal Tito, Hırvat asıllı olmasına karşın, etnik ayrımcılık gütmeyen, kendisini ülkenin bütünlüğüne adamış iyi bir komünist liderdi. 1980’deki ölümünden sonra gelen liderler, onun yerini dolduramadı. Ülkede batılı ajanlar kol geziyor, kamuoyunda serbest pazar ekonomisine zemin hazırlanıyor, ayrılıkçı akımlar körükleniyordu. 1989’da Berlin duvarının yıkılışı ve bunu takip eden olaylarla 1991’de Sovyetler Birliği’nin, yine aynı yıllarda doğu Avrupa sosyalist blokunun çöküşü, ikili dengeyi Amerika lehine dönüştürmüş bulunuyordu.

Bu toz-duman içindeki kaos, Yugoslavya’yı da teslim aldı. Bu arada Slovenya, Hırvatistan, Makedonya, Bosna ve Karadağ, ‘Federal Yugoslavya’dan ayrıldılar. Sırp milliyetçisi Slobodan Miloseviç, yeni devletlere karşı iç savaş başlattı. Daha sonra güneye yönelerek Bosna-Hersek ve Kosova’da Sırp olmayan halka karşı ırkçı ve dinci etnik temizlik hareketine başladı. 100 binlerce insanın hayatına mal olan, bir milyon insanın evlerini terk ettiği bu iç savaşta, Kosova’nın kayıpları 15 bine ulaştı. Sadece bir toplu mezardan 900 ceset çıkarıldı. Muntazam ordu Sırpların elinde idi. Sırplara karşı batılıların silahlandırdığı söylenen UÇK (Kosova Kurtuluş Ordusu) gerilla taktiği ile direnebiliyordu. Bu vahşete karşın uygar geçinen ülkeler seyirci kalıyor, nihayet Birleşmiş Milletler kararı ile görevlendirilen NATO kuvvetleri iç savaşı sonlandırabiliyordu. 1999’dan beri Kosova’da NATO komutasında bulunan KFOR birliklerindeki 17 bin asker, barışı koruma çabası içinde. Kosova’daki 20 bine yakın Türk asıllının yaşadığı Prizren’de NATO’ya bağlı Türk taburunda 800 askerimiz görev yapıyor.

Kosova halkı komünist dönemde de huzurlu sayılmazdı. Ama Miloseviç’in Kosova’ya reva gördüğü katliam Sırp devleti üzerinde bir kara leke, daha doğrusu bir kızıl leke olarak kalacaktır. Sırplar, Kosova toprağını tarih boyunca sahiplendikleri için, kendi toprakları olarak görmektedirler. Tarihî oluşumları incelerken gördüğümüz gibi Kosova’da hep Sırp etki ve hâkimiyeti yaşanmış, Osmanlı bile Kosova’nın başına Sırp despot ve voyvodalarını atamıştır. Bu gün de Sırplar, kendilerini Kosovalıların efendisi olarak görmeye devam ediyorlar. Emir Kusturica gibi büyük bir sanatçı-yönetmen bile ‘’Kosova Sırplarındır’’ diye beyanat verebiliyor. Burada bir noktaya dikkat etmek gerek: Kosova, Yugoslavya’dan ayrılan diğer devletler gibi ‘federe devlet’ değil, Sırbistan’a bağlı ‘özerk bölge’ idi. Sırpların Boşnaklarla olan ayrılığı ırk ayrılığından değil, din ayrılığından geliyor. Onların Müslüman olmalarını bir türlü hazmedemiyorlar. Aslında Osmanlı, halklar üzerinde din değiştirmeleri konusunda hiçbir cebir ve şiddet kullanmamıştır. Boşnaklar kendi rızaları ile Müslümanlığı kabul etmişlerdir. Ama Kosova halkının çoğunluğunun Müslüman Arnavutlardan oluştuğunu da dikkate almak gerek. Kosova’daki Sırp sayısı azdır. Sadece kuzeyde Sırbistan’a komşu ve de zengin maden rezervleri olan Mitrovitza’da Sırp çoğunluğu vardır. Bu bölge her halde yeni devletin başını çok ağrıtacaktır.

Kosova’nın demografik durumunu internetten araştırdım. Ancak 1991 yılı sayımına ait kesin rakamlar bulabildim. Bu tabloya göre toplam nüfus 1 milyon 954 bin 747. Bu nüfusun % 83’ü Arnavut, % 10’u Sırp, % 3’ü Boşnak, % 2’si Roman, % 1’i Karadağlı ve % 1’i Türklerden oluşuyor. Yeni tahminlere göre 2,3 milyon nüfusun % 92’si Arnavut, % 4’ü Sırp, % 2’si Boşnak, % 1’i Roman, % 1’e yakını Türk olarak veriliyor. Her halde bu son hesaba göre boşalan köyler falan var ki Sırp nüfus azalınca Arnavutların oranı yükselmiş. Boşnak ve Türklerin bir kısmı ise yaşanan karmaşa içinde Türkiye’ye kaçmış olmalılar. Yine bu hesaba göre nüfusun % 52 buçuğu 18 yaş altındaki gençler ve çocuklardan oluşuyor. Ülkede % 70 oranında işsizlik var. Halkın % 95’i Müslüman, % 5 kadarı da Ortodoks veya Katolik zannediliyor. Müslümanların % 20 si Bektaşi, % 80’i Sünni imiş. Müslüman kadın-erkek arasında kaç-göç yaşanmıyor. Sokaklarda türbanlı kızlara rastlanmıyor. Onun için de Priştine üniversitesinde bizim üniversitelerde yaşanan olaylara rastlanmıyor. Evlilik törenleri kadın-erkek bir arada camide icra ediliyor.

Ayrılıkçılarla problem yaşayan bazı devletlerle Rusya ve Sırbistan’ın muhalefetine rağmen, bazı AB devletlerinin, özellikle de ABD’nin desteğini alan 120 kişilik bölge parlamentosu, 17 Şubat 2008 günü Kosova’nın bağımsızlığını ilan etti. Ancak bu öyle bir bağımsızlık ki, ordu 17 bin NATO askerinden, polis, yargı ve bürokrasi 2 bin BM elemanından oluşuyor. ABD’nin izinden ayrılmayan Türkiye de yeni devleti tanımakta gecikmedi. Bu acul tanımanın Türk iç ve dış politikası ile olan çelişkisinin, Rusya tarafından kullanılacağını da göze almamız gerekecek. Dış politikada duygulara yer yoktur. Karşılıklı çıkarlar söz konusudur. Ayrıca, yeni devletin BM üyesi olabilmesi epey zor görünüyor. Rusya’nın vetosu ile karşılaşacakları kesin gibi.

Altı etnik grubu temsil eden 6 yıldız ve Kosova haritasından oluşan yeni bayrak, Türkiye Sapanca’da bir bayrak fabrikasına sipariş edilmiş. İlk etapta, bağımsızlık ilanından bir gün önce 200 bin bayrak Kosova’ya yetiştirilmiş, kalan 2 milyon adet bayrak da gönderilmek üzere imiş. Bunu niçin yazıyorum? Demek ki Kosova’da tekstil gibi basit bir sanayi bile yok.

Acaba bağımsızlık ilanından sonra Sırp-Kosova savaşı çıkar mı? Batı dünyasından gelen kuvvet desteği durduğu sürece böyle bir olasılık çok zayıf olmalı. Ama özellikle kuzey bölgelerinde yer yer karışıklık çıkması kaçınılmaz görünüyor. Slovenya 27 AB ülkesinden biri oldu. Hırvatistan ve Makedonya da aynı yolda yürüyorlar. Sırbistan’ın AB üyeliğine kabulü ise şimdilik olası görünmüyor.

Aslında Kosova devletinin ve komşularının ileride başını ağrıtacak başka önemli bir problem var. O da şu: Arnavutluk devletinin (Albania – Republika e Shqiperise) nüfusu 4 milyon kadarken, Makedonya’da 2 milyon, Kosova’da 3 milyon, Karadağ’da yarım milyon ki toplam 5 buçuk milyon olarak tahmin edilen Arnavut asıllı nüfusun çevre devletlerde toplandığını görüyoruz. Bu demektir ki, Balkanlarda sular durulmayacaktır. İleriki yıllarda, karşılarına bir fırsat çıktığında çevredeki bunca Arnavut nüfusun ‘anavatan’la birleşmeyeceğini kimse temin edemez.

Yüzyılımızda dahî, ‘Bir arada yaşama ruhu’ bir slogandan öteye gitmiyor. Uygar dünyada hâlâ geçerliliğini koruyan bağnaz ulusçuluk akımları ile oluşturulan bu bölünmeler daha ne kadar devam edecek dersiniz? Bu parçalanmaların sonu neye varacak? Birçok kaynaktan yoksun küçük küçük ülkeler ekonomilerini nasıl düzenleyecek, hızla ilerleyen bilim ve teknoloji dünyasına nasıl ve ne derece ayak uydurabilecekler? Bu sorulara müspet yanıt vermek oldukça zor olsa gerek.

ABD, çeşitli ulusların birliği ve beraberliği ile oluşmuş süper bir devlettir. Buna karşın, dünya halkları üzerinde klâsik ‘böl ve yönet’ ilkesini uygulatmak işine geliyor.

Kosova’da Osmanlı mirası birçok cami, medrese, türbe, tekke, zaviye, kütüphane, arasta, çeşme, şadırvan, sebil, imarethane, han, hamam, kervansaray, köprü, kale ve tipik Osmanlı yerleşimleri var. Bundan sonraki yazımda bu eserlere, bu eserlerin bu günkü durumlarına ve de Türkiye’de yaşayan, artık bizden olmuş, kardeş Arnavutlara ve Kosovalılara değineceğim.