Mahya Sanatı

Ramazan geldi, hoş geldi. Bu vesileyle Ramazan ayı ile özdeşleşmiş ‘’mahya’’ ve mahya sanatından bahsetmek farz oldu. Mahya, Farsça ‘’aylık’’ anlamına gelen ‘’mahiye’’nin Türkçeleşmiş hâli olsa gerek. Ama Türkçemizde mahya anlamının aylıkla ilgisi kalmamış. Ramazan, kandil ve milli bayram gecelerinde camilerin iki minaresi arasına ışıkla yazılan vecize ve şekillere verilen isim olmuş. Bu güzel gelenek diğer hiçbir Müslüman ülkesinde bulunmayan, yüzde yüz Türk icadı bir düzenleme. Vefik Paşa’nın Lehçe-i Osmani’sinde ‘’Çifte minareli camilerde Ramazan ayında avîzan olan resimli kandil’’ olarak tarif ediliyor.

İlk mahya, 1614 yılında Hafız Ahmed Kefevî tarafından, Fatih Camiinin iki minaresi arasında gerçekleştirilmiş ve Sultan Ahmed’e sunulmuş. Bu buluş, Sultanın çok hoşuna gitmiş olmalı ki 1617’de açılan Sultanahmet Camiine mahya kurulması için irade-i seniye çıkmış. Ardından Eyüp Sultan Camiine iki şerefeli çifte minare yapılması ferman buyurulmuş. Bütün bu bilgileri, çok daha ayrıntılı olarak ve de güzel üslûplarıyla Balıkhane Nazırı Ali Bey, Ahmed Rasim, Musahipzade Celal, Sermet Muhtar Alus, Halit Fahri Ozansoy, Ercümend Ekrem Talu ve de Burhan Felek gibi ediplerin yazılarında bulabilirsiniz.

MAHYA NASIL YAPILIR?

Her şeyden evvel projesi çizilir. Kâğıda resmedilen yazı veya şekil, karelere bölünür. Uygulamada iki şerefe arasına gerilen halatlar arasında bu karolaj, iplerle ve belirli oranda büyütülerek oluşturulur. Her bir kareye düşen desen için yüzlerce yağ kandili, çıkrıklarla teker teker yerlerine yerleştirilir. Böylece kâğıda çizilen şekil veya yazı, 20 günlük çalışma sonunda kandillerin ışığı ile pırıl pırıl gözler önüne serilmiş olur. Düşünebiliyor musunuz ki bu kandiller sabah erkenden toplanıyor, akşam yeniden yakılarak tek tek yerlerine yerleştiriliyor. Bu günün mahyaları elektrik ampulleriyle yapıldığından yazı veya resimler bir kere yapıldıktan sonra iş bir elektrik düğmesine kalıyor, böylece her gün toplama ve yeniden kurma meşakkati de yaşanmamış oluyor.

Günümüzün mahyaları, Vakıflar Bölge Müdürlüğüne bağlı mahyacılar tarafından kuruluyor; bu geleneksel ve güzel âdet devam ettiriliyor. Öğrendiğime göre Allah uzun ömür versin, Kahraman Yıldız usta 36 yıldır bu mesleğe emek veriyormuş. İstanbul’da Sultanahmet, Süleymaniye, Eyüp Sultan, Eminönü ve Üsküdar Yeni Camileri, Edirne Selimiye, Bursa Ulucami, Eskişehir Reşadiye ve daha birçok selâtin camilerinde mahya kuruluyor.

 MAHYALARDAKİ SLOGANLAR

Son zamanlarda rastlamadığımız, daha ziyade Osmanlı döneminde rastlanan bazı desenler varmış. Örneğin, çiçek, Kızkulesi, yandan çarklı vapur, çifte kayıklar gibi desenler. Günümüzde ay-yıldızlı al bayrağımız resmediliyor. Ne yazık ki Arap elifbasında yazılmış eski mahyalara ulaşamadım. Son yıllarda gördüğümüz Lâtin abeceli ve dînî içerikli bazı sloganlar şöyle:

HOŞ GELDİN YA ŞEHRİ RAMAZAN
ŞEFAAT YA RESUL ALLAH
LA İLAHE İLLALLAH
İMAN ALLAHADIR
ORUÇ TUT SIHHAT BUL
ZEKÂT MALI ARTTIRIR
NAMAZ DİNİN GEREĞİDİR
ORUÇ ARINMAKTIR
ONBİR AYIN SULTANI

1908 İkinci Meşrutiyette:

YAŞASIN HÜRRİYET
HÜRRİYET ADALET MÜSAVAT UHUVVET

Savaş yıllarında:

EYTAMA YARDIM (Eytam = Yetimler)
HİLALİ AHMERİ UNUTMA (Hilal-i Ahmer = Kızılay)

Cumhuriyet döneminde.

SEVELİM SEVİLELİM
YAŞASIN İSTİKLAL
İLİM HAYATTIR
YERLİ MALI AL
CUMHURİYETİN … YILI

29 Mayıslarda:

YÜCE FATİH RUHUN ŞAD OLSUN

Bu Ramazan belki daha orijinal söylemlere rastlayabiliriz.

Mutlu Ramazanlar…

yerguvenc@gmail.com