Yine Yıkıldık

Evet, hem maddî, hem manevî alanda yine yıkıldık. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’muz, 23 Ekim 2011 Pazar günü, saat 13.41’de merkez üssü Van ve Erciş arası olan, 7.2 şiddetinde depremle sarsıldı. Evvelki depremlerde olduğu gibi yine birçok bina çöktü, yine birçok vatandaşımız göçük altında kaldı; hayatını kaybetti. Büyük yıkım ve zayiatın Van ili, özellikle Erciş ilçe merkezi ve çevre köylerde daha yoğun olduğu anlaşılıyor.

Bu arada mesleğimiz açısından ilginç haberler alıyoruz: Yan yana ve aynı nitelikteki zemin üzerinde inşa edilmiş iki apartmandan biri yıkılıyor, diğeri sapasağlam duruyor. Keza, on yıl önce Bayındırlık uzmanlarının oturulmaz raporu verdiği diğer bir binada, oturmaya devam ediyorlar; Belediye buna göz yumuyor ve bina son depremde çöküyor. Yine diğer bir apartmanın sokak katında oto galerisi açılıyor; galerici binada oto teşhirine mâni olan taşıyıcı iki kolonu (sütunu) kesiyor, kaldırıyor; üst katlarda oturanların kılı kıpırdamıyor; bu duyarsızlıklarının sonunda ölüm geliyor. Köylerde yıllardır oluşan depremlerle yıkılan kerpiç evlerin yerine yapılan evler, tekrar aynı usullerle yapılıyor; tonlarca ağırlıkta toprak döşeli tavanlar depremde yine çöküyor; insanlar göçük altında can vermeye devam ediyor. Kâgir evleri ağızdan kapma, kulaktan dolma bilgilerle betonarme tekniğinden habersiz kalfalar yapıyor; onlar da çöküyor.

Demek ki yıllardır değişen bir şey yok. Televizyonlar yine her deprem sonrasında olduğu gibi konunun uzmanı profesörlerle konuşmaya devam ediyor, jeoloji, jeofizik, inşaat mühendisliği dallarının değerli hocaları fikir ve deneyimlerini tekrarlıyorlar.

Şimdi soruyorum: İnşa ettiğimiz binalarda yıllar yılı, niçin aynı hataları tekrarlıyoruz? Acaba inşaat arazisinin jeolojik durumu incelenmiyor mu? Mimarlarımız proje kurgusunda, mühendislerimiz yapı statiği, deprem ve betonarme hesaplarında hata mı yapıyorlar? Yoksa bu meslek adamları önemsenmiyor, işler doğrudan alaylı kalfalara mı veriliyor? Şantiye sorumluları, teknik denetim yapanlar ilgisiz, inşaat kalfa ve ustaları yetersiz mi? Mal sahipleri yeterli finansman, kaliteli ve yeterli miktarda malzeme sağlamakta nekes mi davranıyorlar? Müteahhitlerin tek amaçları kâr sağlamak mı? Projeye onay, inşaata ruhsat, biten yapıya kullanma izni veren, kent ve kasabalarda belediye, kırsal kesimde bayındırlık elemanları lâkayt mı? Halkımız oturdukları evlerin, kullandıkları binaların niteliğini önemsemiyor, incelemiyor; sel, deprem gibi afetleri ‘mukadderat’ diyerek Allaha mı havale ediyor?

Nerede yanlış yapıyoruz? Yukarda saydığım çok bilinmeyenli denklemi çözmek çok mu zor? El cevab: Hiç de zor değil. Bütün bunları organize eden yönetmelikleri hazırlayacak, her bir hizmeti yerli yerine oturtacak genel ve yerel yönetimler yok mu? El cevab: Var, var ama ciddî hizmet aşkları ve de aralarında eşgüdüm yok.

Mimarın ve mühendisin sorumluluğundaki binalar yıkılmıyor mu? Yukarda saydığım faktörlerden biri veya birkaçı eksikse neden yıkılmasın? Mesleki açıdan, bu bilgisayar ortamında statik hesapta hata yapılması uzak ihtimaldir. Ne var ki ‘Yapı Denetim’ şirketlerinin inşaatçı tarafından seçilmesi ve ücretlerinin ödenmesi, kötümser bir bakışla ‘bozacı – şıracı’ ilişkilerini akla getirebiliyor.

Diğer bir önemli husus, mühendisin dilinden anlayacak, direktif ve ayrıntıları yapı ustasına iletecek ve denetleyecek ara teknik eleman ve sürveyanların yetersizliği veya yokluğudur. Bu, orduda subay ve er arasında astsubay olmaması ile eşdeğer, önemli bir husustur. Efendim, teknikerler var ya diyeceksiniz. Hayır, yok. Milletimiz, bulunduğu pozisyonla yetinmeyen, asil bir millettir. Nasıl ki bir garsonun ideali, çalıştığı restoranın sahibi olabilmekse, bir teknik elemanın da ideali, ne yapıp edip mühendis olabilmek, emir kumandaya kavuşabilmektir. Deneyimle sabittir. Onlara mavi tulum giydiremezsiniz, ille de beyaz yakalı olacaklardır. Bir zamanlar, Yıldız Teknik Okulu ‘Fen Memuru’ mezun ederdi. Birleştiler, dernek kurdular, Meclis’e kadar gittiler; sonunda ‘Mühendis’ unvanını aldılar. O zaman hakiki mühendislere de ‘Yüksek Mühendis’ dendi, ne şiş yandı ne de kebap.

Gelelim müteahhitliğe: Müteahhitlik bir meslek midir? Yurdumuzda her dileyen, hiçbir eğitim almadan sellemehüsselâm ‘müteahhit’ olabiliyorsa, orada bir meslek disiplininden bahsetmek olanaksızdır. Yurdumuzda belli bir sınavdan geçmeden ‘berberlik’ bile yapamazsınız ama müteahhit olabilirsiniz. İsterseniz yerel Ticaret Odasına kaydolabilirsiniz ama o da serbest müteahhitlikte zorunlu değil, resmi bina müteahhitliğinde zorunludur. Sizce bu başıboşluğa bir son vermenin zamanı gelmedi mi?

Resmi dairelerden proje onayı almak, yapı ruhsatı almak, inşaatın bitiminde oturma izni almak; bütün bu işler için bürokratik işlemleri takip eder, işin raconuna uymak şartıyla, kayda değer engellerle karşılaşmaz, hiçbir teknik denetime tâbi olmadan, yağdan kıl çeker gibi işinizi bitirebilirsiniz. Bilmem ki size daha ne diyeyim?

Yalnız şu hususu hatırlatmakta yarar görüyorum: Müteahhitlikte gerek duyulan etik kurallar, sadece büyük işler yapan veya büyük ihaleler alan, meslek örgütlerine bağlı, ciddî müteahhitlik firmaları için geçerli bir husustur. Özel sektörde çalışan saygıdeğer firmalar ve yarattıkları eserler; resmi sektörde büyük inşaat işlerini başarıyla teslim eden müteahhitlik firmaları ve de TOKİ’nin çalışmalarının, bu yazıda irdelediğimiz ‘depreme dayanıksız yapılar’ kategorisinin dışında kaldığını hatırlayalım.

yerguvenc@gmail.com