İnanç ve Hoşgörüsüzlük -7-

YAHUDİLERİN İKİNCİ TAPINAĞININ SONU : 41 yılında Yahuda Kralı olduğuna, 44 yılında öldüğüne değindiğimiz Herod Agrippa, Büyük Herod’un ve Haşmonayim prensesi Mariam’ın oğulları idi. Bu bakımdan büyük Yahudi hanedanıile doğrudan bağı vardı. Büyük Herod gibi Roma ile yakın ilişkileri olup; çocuklukdan beri Claudius ailesi ve Claudius ile samimî idiler; Yahuda Krallığını bu sayede kazanmıştı. Ölümüne kadar Roma ile bağlantısı istikrar gösterdi. Ancak ölümü ile, özellikle gene, Filistinde Roma egemenliğinin sonunu getirmeye yeminli fanatik Zelotların başını çektiği kaynaşmalar başladı. İsanın ölümünden öncesi gibi azıtan ve İlk Çağın teröristleri olan Zelotlardan Sicarii (Latince “hançer taşıyanlar”) denilen bir grup kalabalık halkın arasına giriyor, Romalı işbirlikçisi bildikleri kimseleri hançerleyip kaçıyorlardı. Sicarilerin diğer Zelotlardan farkı Galilee kökenli ve radikal devrimci olmaları idi. Zelotlar ise Kudüslü olup, inançlarına saygıyı yeterli görüyorlardı.

Claudiusdan sonra Roma tahtına çıkan Neron, (daha sonraki imparatorlar tarafından zûlmü ile tanıtılmasına rağmen) Doğu politikasında bir ölçüde başarılı olmuştur. Ancak, 66 yılı sonunda Yunanistana yaptığı uzun gezide gerçekden ruhsal dengesi bozulduğu için yönetim elinden çıktı. Her kesimin nefretini kazandı. İmparatorluğun her yerinde ayaklanmalar çıktı. Bu arada, 66’da Filistinde Caesarea Maritima denen kentin sinaogogu önünde Yunanlıların güvercin kurban etmeleri ile çıkardıkları bir tahrikât sonucu, Baş Haham’ın oğlu Eliazar ben Hanania İmparatora isyan ederek Kudüsdeki Roma garnizonuna başarılı bir saldırıyı yönetti. Bu isyanı bastırması için, Neron, emekli bir general olan Vespasianus’u gönderdi. Vespasianus, oğlu Titus ile birlikde Filistin kuzeyindeki direnmeyi 60.000 profesyonel askerle ezdi. Kuzeydeki isyanın liderlerinden Yohanan me-Guş Halav ile Simon Bar Giora Kudüs’e kaçtılar. Orada Zelotlarla Sicariler arasında korkunç bir iç savaş oldu.

Neron’un 68 yılında öldürülmesi (kimine göre intiharı) üzerine çıkan ve “dört imparator krizi” diye anılan aday seçilme çatışmasını duyan Vespasianus 69’da, Yahuda seferinin komutanlığını Titus’a bırakarak Romaya döndü; bir seri mücadele sonunda İmparator oldu; Flavius hanedanını kurdu. Titus, 70 yılında Kudüs önünde mevzilendiğinde iç savaş sona ermiş Yahudi liderler birleşmişti. Halka mücadeleden başka seçenek bırakmamak için yiyecek stoklarını yakmışlardı. Romalıların kuşatması altı ay sürdü. Kent duvarlarını koç başları ve mancınıklarla sürekli dövdüler. Göz dağı vermek için kent duvarlarının etrafını 10.000 çarmıh dikerek kuşattılar. Roma Ordusunun nezdinde bulunan Yahudi asıllı tarihçi Josephus, Yahudilerin açlık felaketine ve bu yüzden zorunlu kaldıkları yamyamlığa bizzat tanık olmuştur. 70 yılı yazında, Romalılar kentin duvarlarının en zayıf noktası olan üçüncüsünden saldırarak kenti istila ettiler. Tapınağı Eleazar Ben Simon yönetimindeki Zelotlar koruyordu. Fakat üstün lejyon güçleri karşısında dayanamadılar. Tapınak, Yahudilerin Tişa B’Av” dedikleri “29 ya da 30Tennuz günü” tahrip edilip, yıkııldı. Sicarilerden Simon Bar Giora yönetimindeki yukarı kent de düştü. Josephus’a göre kuşatma sırasında canını yitiren 1.100.000 kişiden pek çoğu Yahudi idi. Zamanın başka bir tarihçisi Tacitus, rakam vermede biraz daha makûldür; kuşatma sırasında kent halkının 600.000 civarında olduğunu yazar. Tapınağın hazineleri (“menorah” denilen tarihî yedi kollu şamdanla birlikde) Romaya taşındı. Kudüs fatihinin anısına Roma’da dikilmiş “Titus Zafer Takı” üzerinde bu olay görüntülenmiştir.

Kudüsün işgâlinden sonra 97.000 kişi esir alındı. Titus, kardeşi Domitianus’un doğum günü onuruna, Caesarea kenti anfitiyatrosunda 2.500 Yahudi esiri vahşi hayvanlarla dövüşmeye zorlayarak parçalattı.

Kudüs’ün ve İkinci Tapınağın tahrip edilmesinden sonra, liderlerden Eleazar Ben Zair yönetiminde 960 Sicarii Zelot’u Romalıların metruk “Masada” istihkâmına sığındılar. Romanın 10. Lejyonu burayı ele geçirmek için savaştı ise de, 1.000 askerlik telefata rağmen sonuç alamadı. 71 baharında Titus Roma’ya döner; yerine Lucilius Bassus “askerî valiliğe” atanır; Yahudada bazı temizlik hareketlerine girişir; Herodium’u zapteder. Ürdündeki “Machaereus kalesini fethetmek için hareket ettiğinde hastalanarak görevi bırakır. Yerine gelen Konsül Flavius Silva 72 sonbaharında Yahudilerin son direnme noktası Masada’ya hareket eder. 10. Lejyon yanında, yardımcı müfrezeler, binlerce Yahudi esir’den mürekkep 10.000 askerlik bir güçle Masada’yı sarar; çevresinde müteaddit kamplar kurar. Zelotlara yapılan “teslim” çağırısı reddedilir. Yüksek tepedeki etrafı duvarlarla çevrili istihkâm azimli saldırılar sonucu ele geçer. Alana girildiğinde 967 kişilik savunma kadrosunun tamamının ölü olduğu görülür. Romalıların işkencelerine katlanmaktansa önceden ölmeyi seçen Yahudiler, dinen intihar yasaklandığı için birbirlerini öldürmüşlerdir. Sadece sonuncusu idealleri uğruna intihar günahını göze almıştı.

İlginç macera romanları yazarlığı yanında, usta havacılığı, amatör denizciliği , film yapımcılığı ile de ünlenmiş Ernest Kellogg Gann adındaki Amerikalının “Antagonists-Düşmanlar” isimli tarihî romanında, Eleazar Ben Yair komutasındaki Zelotların Masada savunması, kuşatmayı yapan Yahuda Proküratörü, Lejyonlar Generali Flavius Silva’nın, Şeva adında bir Yahudi metresi motifi ile süslenerek heyecanlı bir dille ve “İsrael ruhu ile Romanın karşı konulamaz silâhlı gücünün karşılıklı zaferinin öyküsü olarak kaleme alınmıştır. Bu eserin, sanırım sakıncalı bulunarak, Türkçeye çevirisi yapılmadı.

Çağdaş İsrael’de Yahudiler “Masada” Savunmasını, tarihlerinin en önemli dönüm noktası olarak görürler; “Biz davamızı Masada’da kazandık ve galip geldik” derler. Öte yandan, Sicarilarin fanatikliği sonucu uğranan hezimet, “hamaset”in yerini, 20. asıra kadar 19 yüzyıl boyunca “korkak ve ezik Yahudi” imajına bırakmasına neden olmuştur. Ancak, vatansız Yahudinin binlerce yıllık etnik kimlik muhafazası da, gerçekden dikkat çekici bir konudur. Bu konunun nihaî analizini bu yazı dizimizin sonuna bırakırsak daha isabetli bir vargı’ya ulaşabiliriz.