İnanç ve Hoşgörüsüzlük (105)

BALFOUR BİLDİRİSİ VE I.DÜNYA SAVAŞINA KADAR SİYOİZMİN GELİŞMESİ:

Herzl’in halefi Litvanyalı David Wolffsohn onun karizmasına sahip olmasa da aynı anlayışda ve diplomatik yapıda bir liderdi. Yerleştiği Prusya’da tanıştığı Haham Izak Rüff onu, çağdaş Dünya Siyonist Örgütünün başarısız prototipi (ilk örneği) “Hovevei Siyonu”na (Siyonu Sevenler) almıştı. Herzl’in Filistin’e ve İstanbula yaptığı gezilerde ona eşlik etmişti. Başkan olunca Dünya Siyonist Örgütünün merkezini Viyanadan, Yahudilere karşı daha az önyargılı Almanyaya Köln’e, sonra da Berlin'e taşıdı.

Balfour’un Baron Lionel Walter Rotschild’e hitaben yazdığı bildiri.

Başlarda örgüte ilgi azdı. Sınırlı sayıda Alman ve Avusturya Yahudisi yönetici konumunda idi; fakat zamanla daha fazla zor durumdaki Rus Yahudilerinin kitleler halinde katılımı ile örgüt genişledi. Ortak motif Filistin’e dönmenin dinî rehberliği idi ama üyeler içinde her meşrepden ve birbirlerine zıt düşünceli insanlar vardı. Bir Yahudi olan Marx’ın ve Rus düşünürü Plekhanov’un etkisi ile Ben Borochov gibi komünist ideale kapılanlar, Syrkin gibi evrimci sosyalistler boldu. Özellikle, geleneksel dinî yasaların uygulandığı ve Yiddish halk kültürünü muhafaza etmiş geniş kitleler halinde Yahudi cemaatlerinin bulunduğu ülkelerden gelmiş gelenekçilere karşı XVIII. ve XIX yüzyılın Orta ve Doğu Yahudileri arasında, Aydınlanma ve sekülarizmin Yahudi türü olan Haskala’ya (us, zihin) bağlı olanlar vardı. Almanya’daki öğrenimi sırasında 1881’de çıkardığı “Ahad Ha’am-Halkdan Birisi” isimli gazete ile bir ekol yaratan Ukraynalı Aşer Ginzberg ise, Batı Avrupa Üniversitelerindeki modern eğitimi kendi halkına taşıyabilme emelini taşıyor; fakat sert mücadeleyi tehlikeli bulduğu ve Yahudi geleneğinden daha çok etkilendiği için, ulusalcılıkdan ziyade Yahudinin fizik ve ruhanî varlığı ile ilgileniyordu. Bu bakımdan, Hintli Gandhi’ninkine benzer bir yol seçmişti. Onun bu ihtiyatkâr tavrı, Herzl’i budala olmakla itham eden Weizman ve Yehiel Tchlenov, Menahem Ussischkin, Shmarya Levin gibi aktif Rus Siyonistleri tarafından desteklenmiştir.

Gelenekçi grup Rusya’da 1897’de “Birlik” adında bir Yahudi Sosyalist Partisi kurmuştu. Bu kez, Siyonist kimliği ile, ilk Dünya Konferansını La Haye’de 1907’de icra ettikleri “Poale Zion-Siyon’un İşçileri” adında bir sendika oluşturdular. Fakat gelenekçi Siyonistlerin tutumu Herzl’in çağdaş lâik ulusal bir devlet ideali ile uzlaşmıyordu. Bu durum örgüt içinde çok çatışmalara yol açmıştır. Bu bakımdan Siyonizm, dünya görüşü akımlarına göre:

1) İşçi Siyonizmi,
2) Liberal Siyonizm,
3) Ulusalcı Siyonizm,
4) Dinî Siyonizm dallarına ayrılmıştır.

Halen kurulmuş İsrael Devletinin modern yapısına karşın ultra Ortodoks Yahudi cemaati de varlığını gösteriyor, havsala almaz bağnazlıkları ile Dünyayı şaşırtıyorlar. İşçi Siyonizmi sınıflandırması içinde de “diaspora” zihniyeti taşıyan gelenekçi gruplar, İsrael’de “kibbutizm” denilen kırsal cemaatle kurmuşlardır. Ama genelde Sosyalist Siyonizm “Ortodoks Yahudiliğe” karşıdır.

Filistinde ilk Yahudi Savunma gücü Şomrimler

Fakat, İbranî diline dönme yönündeki kültürel devrimde ulusalcılıkla gelenekselcilik arasında bir çatışma olmadığı için İbranî dilinin canlandırılması çabaları hızını kourudu. 1906 toplantısında Örgütün Genel Sekreterliğine getirilen Nahum Sokolov İbranî gazeteciliğinin öncüsü olmuştur. Yahudilerin, çeşitli ülkelerde çıkardıkları çeşitli dildeki periodikler’in beraberinde mutlaka İbranîce versiyonları da yayınlanıyordu. Yahudi kafilelerinin Filistin’e sızma akımı, 1908’de Osmanlıda İttihat ve Terakki yönetiminin (Jöntürklerin) iktidara gelmesi ile ciddî biçimde engele takılmıştı.

Filistine gelmiş olan Yahudilerin çoğu Poale Zion mensupları olan bazıları, “Yişuv” tabir ettikleri Yahudi yerleşimini, hasım Müslüman, gazıları da Hrıstiyen Arap kabilelerinin saldırılarından korumak üzere Nisan.1909’da, Bar-Giora’da, İsrael Şokat, Israel Ciladi, Mendel Portugali triumvirası yönetiminde “Haşomer-Gözcü” adında bir savunma örgütü kurdular. Şomrim denilen muhafızlar belirli bir üniforma seçmemişler; Yerine göre Filistinde bulunan Bedevîler, Dürzîler, Çerkesler gibi çeşitli etnik grupların giysi tarzlarına uymuşlardı. Rusyada iken aldıkları Kazak kıyafetlerini kullananlar da vardı. Önce yaya faaliyet gösterdiler. Sonra at edinip süvari birlikleri teşkil ettiler. 1920 Haziranında Hoşemer ilga edilecektir ama, onun bazı üyeleri Yişuv’un korunmasında gene önemli katkılar sağlamayı sürdürecektir.

Böylece, 1914’de I.Dünya Savaşı öncesi günlere gelindiğinde Filisitindeki Yahudi nüfusu 90.000’e, tarım işletmeleri 43’e ve bu işletmelerin Yahudi yerleşikleri 13.000’e çıkmıştı.

Yahudi Devleti Bildirisini imzalayan İngiltere Dışişleri Bakanı Arthur Balfour.

I.Dünya Savaşının başlayınca, Siyonizmin siyasal yönü öne çıktı ve önderliği İngilterede yaşayan Rus Yahudileri aldı. Ve nihayet, Rusya’da, içinde Znoviev gibi en tepe lider kadrosunda yer alanların da bulunduğu 1917 Ekim ihtilâlinin hemen üzerine, Chaim Weizmann ve Nahum Sokolov girişimleri ile İngiltere Dış İşleri Bakanı Arthur James Balfour, Britanya Yahudileri Cermaati lideri Baron Lionel Walter Rotschild’e hitaben, Yahudi Devleti kurulmasının desteklendiğini beyan eden ünlü 2.Kasım.1917 tarihli bildirisini imzaladı. Savaşın bitimi üzerine Nisan 1919’da kurulan Milletler Cemiyetinin Temmuz 1922 tarihli toplantısında bu bildiriye gönderme yapılarak, Osmanlı toprakları dışına çıkarılmış olan Filistin İngiltere’nin mandasına bırakılmıştır.

Bu arada, 1920’de Filistin Yahudi Ulusal Konseyi “Haganah-Savunma” adındaki, Yişuv’u (Britanya Krallığı Mandası Altında Yahudi Yerleşimi”ni korumayı amaç edinen paramiliter örgütü kurdu ve “sivil halka zarar vermeyecek biçimde silah kullanılması konseptini ifade eden “Havlagah-ihtiyatlı mücadele” prensibini ilân etti. “Havlagah” İsrael İşçi Partisinin sloganı olmuş, “silahımız saf ve temiz olacaktır” anlamına ve hem politik hem de bir moral siysem olarak kullanılmıştır. Hanagah, Marksist aşırıcıların etkisindeki Hoşemer’in silahlı, sivil olmasına bakmadan Arapları uluorta tasfiye etme etkinliği gibi uygulamalarına tepki olarak kurulduğu söylenir. İsrael Devletinin kurulduğu 1948’e kadar işlevini sürdürmüştür.

1925’de, gene Yahudilerin ağır tacizlere uğradığı Polonyada kurulmuş ve Dünyanın Yahudi cemaati bulunan köşelerinde şubeleri oluşturulan “Gordonia” adındaki gençlik grupları da gene Hoşemer örgütünün fahiş hatalarından ders alınarak, Aaron David Gordon’un fikirleri doğrultusunda bir ideolojik takıntıya kapılmamaları, sadece çalışma ve üretim etkinliğine kendilerini vermeleri telkini altında başda tarımsal teknik olmak üzere iş eğitimi ve İbranî dili öğrenimi verilerek Filistin’deki Yahudi kibutzlarına gönderiliyorlardı.

1936-39 Arap ayaklanmalarınde el bombaları ve taşlara karşı, Yahudilerin çelik telkafeslerle korunmuş otobüsleri.

Filistin’de Yahudi yerleşimcilerin kurdukları işletmeler ekonomiyi canlandırmaya başlamıştı. Fakat bunun rantını eski halkdan sadece, mülk satışı ve başka ikmâl tedariki yolu ile çoğu Hrıstiyan olan Arap derebeyleri yiyordu. İşletmelerde köle gibi çalıştırılan “fellahin-toprak ameleleri”nin durumunda bir ıslahat söz konusu değildi. Üstelik Yahudilerin işlettikleri düşük düzeyde eğlence yerleri ve kontrol altında olmayan umumhaneler nedeni ile zührevî hastalıklar almış yürümüştü. Fellahin’in %90’ına yakını frengi ve barsak hastalıklarından muzdaripdi.

Almanya ve İtalya kendilerini toplayıp savaş hazırlığına giriştiklerinde gizli ajanlarını Filistine de gönderip para ve silah desteği ile Arapları tahrike başladılar. Arap-Yahudi gerginliği iyice arttı. Genelde tüm Dünyanın kaynaştığı 1936-39 dönemi içinde uç noktaya çıktı. Arap saldırıları karşısında, Haganah güçlerine de belli ölçüde hareket serbestliği verme zorunda kalan İngiliz Manda yöneticileri çok zor durumda kalmışlardı. Artık “Atiyah” denen Yahudi göçünü tamamen engellemenin çaresine bakıyorlardı.