İnanç ve Hoşgörüsüzlük (45)
REFORM HAREKETİ VE PROTESTANLIK IV. (İngiliz Reform’unun Kaynağı) : Jan Hus’un Çek ülkesindeki başarısız reform girişimleri gibi, İngilterede de, XIV ve XV. asırlarda, adını ve genel hatları ile din felsefesini daha önce andığımız John Wyecliffe’in fikir, John Oldcastle adındaki bir soylunun ise eylem planındaki girişimleri de akamete uğramış; fakat Lutherin 16. asırdaki reform düşüncelerinin İngiliz toplumunu kolaylıkla etkilemesininin en güçlü etkenini oluşturmuşlardır. Bu bakımdan Protestanlığın, bu ülkede “Lollardy” olarak anılan geri planına bir göz atmada yarar vardır.
İngiliz-Irlandalı karışığı din adamı Henry Crumpe’ın icad ettiğı, fakat etimolojik kökeni bilinmeyen “Lollardy ya da Loller” (Lollardlar) sözcüğü, 1350’ler başlarında Oxford Üniversitesinin seçkin İlâhiyat profesörü John Wyecliffe’in öğretilerinin etkisi altında kalarak siyasal ve dinsel bir tepki hareketine girişen, fakat akademik bir temeli olmayan, salt İngiliz dilinde eğitim almış kişilere aşağılayıcı olarak verilen bir lâkapdır. 15. Asır ortalarında artık “kâfir” karşılığı olarak kullanılmaktadır. ” Wyecliffe’çi” sözcüğü ise, akademik formasyınu olan kişiler için biraz daha nazik fakat aynı anlamı taşıyan bir deyimdi.
Başlangıçda, Wyecliffe ve Lollard!lar, Lancaster I. Dük’ü John Gaunt ile ruhban’a karşı olan soylular ve keza Oxford Üniversitesi tarafından himaye ediliyordu.
1381’de çıkan Köylü Ayaklanması, Wyecliffe’in ve çoğu Lollardların muhalefeti ile karşılanmış bir hareket olmasına karşın, bastırıldıkdan sonra, bunun sorumluluk faturası tüm Lollardy yandaşlarına çıkarıldı. Lolardlar ilk kez çok sert bir takibata maruz kaldılar. Kraliyet ailesi ve soylular Lollardy’nin, salt Kiliseye değil, İngiliz toplumsal düzenine de bir tehdit olduğunu düşünmeye başladılar. Castille tahtı peşindeki Gaunt’ın İngiltereden ayrılması ile de Lollardların üzerindeki zaten çok güçlü olmayan himaye tümüyle ortadan kalktı. Canterbury Başpiskaposu Thomas Arundel’in başında olduğu dinî otoriteler olduğu kadar, seküler kral IV. Henry de,artık Lollardy’nin karşısında idi. IV.Henry, Gaunt’ın oğlu olmasına karşın, 1401’de, “De haeretico comburendo- Kâfirlerin yakılmasına dair” isimli yasayı çıkarttı. Bu sadece Lollardları değil, İncil’in çevirisini yapan ve üzerinde bulunduran tüm kâfirleri (!) hedef alıyor ve bu yasağı ihlâl edenlerin kazık üzerinde yakılması yaptırımını getiriyordu.
 |
| Sir John Oldcastle, isyan ve Lollard kâfirliği suçlaması ile yakılıyor. (1577’de yayınlanmış Holinshed Kroniklerinde bir illüstrasyon). |
Lollard grubuna, Kral II.Richard zamanında, reform heyecanının sönmeyeceğine inanan, aralarında Sir Thomas Latimer, Sir John Tussel, Sir Lewis Clifford, Sir John Peachey, Sir Richard Storey, Sir Reginald Hilton gibi ünlü şövalyeler olan çok sayıda soylu katılmıştır. Bunlardan en gözü pek bir düşün adamı olan Sir John Oldcastle, Kral V.Henry’nin yakın dostu idi.
İngilterenin kuzeybatısındaki Herefordshire’da Almeley Lord’u Sir Richard Olscastle’ın oğlu olan Sir John Oldcastle’ın (kaynaklarda 1360-78 arası değişik tarihler verilen) doğum yılı ve ilk yaşamı hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. 1400 tarihli iki ayrı belgeden, Almeley Kilisesi’ne, “advowson” denilen, mıntıka cemaatinden rahip adayı gösterme hakkı ile ilgili bir dava açtığı ve İskoçyaya yapılan bir seferde Codnor’lu Lord Grey’e silaşör olarak hizmet ettiği öğrenilmektedir.
1404’de, Parlamento’da, eyalet şövalyesi olarak Herefordshire’ı temsil etmiş; 1406-7 yılları arasında sulh yargıçlığı ve emniyet müdürlüğü hizmeti görmüş. Kent eyaleti soylu ailelerinden Cobham’ların kızı Joan ile yaptığı üçüncü evliliği ona muazzam bir taşınmaz serveti sağlamış. Askerî kariyeri, ona, sonradan kral olacak Galler Prensi Henry’nin (V.) güvenini kazandırmıştır.
Oldcastle’ın 1410’dan önce Lollardy ideallerini benimsemesi, bu düşünce grubuna Herefordshire’da büyük bir yaygınlık sağladı. Onun verdiği telkinler üzerine, Kilise, yetkisiz vaaz iddiası ile karısına ait mülklere el koyduğu gibi, IV.Henry’nin ölümünden hemen önce Mart 1413’de yapılan bir yargılama toplantısında, Oldcastle kâfirlikle suçlandı.
Tahta yeni geçen V. Henry, dostu Oldcastle hakkında açık bir küfür kanıtı bulunmadıkça kesin hüküm verilmemesini emretti. Londra’da, Patemoster Caddesindeki bir kitapçıda bulunan bir Oldcastle kitabında aleyhine yeterli kanıt sayılacak ifadelerin gösterilmesi üzerine Kral, evvela, Oldcastle üzerindeki kendi kişisel nüfuz ve etkisini kullanarak “tövbe ettirme” yolunu sınadı. Ancak, Oldcastle, Krala, dinî görüşlerinden dönmektense, hayattaki tüm varlığını fedaya hazır olduğunu bildirdi.
Tutuklandığı Windsor Kalesinden, (şimdi Cooling denilen) kendi Cowling kalesine kaçınca, Kral, onun aleyhinde takibat yapılmasına izin vermek zorunda kaldı. Oldcastle, Başpiskapos’un ısrarlı yargılama çağrılarını yanıtsız bıraktı. Ancak, bir “Krallık Çağırısı” aldıkdan sonra, 23.Eylûl’de Kilise yargı kurulunun karşısına çıktı.
Verdiği ifadelerde: kutsallığa, gerçek bir duygu ile yapılan tövbenin arınma sağladığına inandığını, ancak, Piskaposların ve papazların yaptıkları telkinlerle icad edilen yapay kutsallıklara uymayı bir tür putperestlik günahı sayılacağından reddetiğini beyan etti. 25.Eylûl’de “kâfirlik”den hüküm giydi. Kral, hâlâ eski dostunu kurtarma umudunda idi. Ona tekrar düşünmesi için kırk gün ek süre verdi. Oldcastle bu süre dolmadan William Fisher adında bir parşömen yapımcısının yardımı ile kapatıldığı yerden kaçtı ve geniş çapta eylemler hazırlığındaki bir Lollard grubunun başına geçti. Kral ve kardeşlerinin tutuklanmasını da hedef alan bir plan yapmaya kalkışınca sorun siyasal boyut kazandı.
10.Ocak. 1414’de Londra’da Camden mahallesindeki St. Giles’s in Fields kilisesi meydanındaki Lollardy gösterisi kolaylıkla dağıtılmış; Oldcastle Herefordshire’ın kuytu bir köşesine kaçmıştır. Yaklaşık üç yıl boyunca, Galler’de, İskoçyada tertipler düzenledi. Sonunda, 1417 Kasımında, (mevkii hakkında farklı bilgiler verilen) saklandığı yerde yakalandı. Onu yakalayan Powys Lordu Charlton, istihkak ettiği ödülü alamadan öldü.
Oldcastle, 14.Aralıkda usûlen yargılanıp St. Giles meydanında asıldı. Cesedi asıldığı darağacı ile birlikde yakıldı. Diri diri yakılıp yakılmadığı bilinmiyor.
O bir şehit olarak tarihe geçmiş ise de, William Shakespear, (muhtemelen Katolik olan) bir yazar tarafından kaleme alınmış, “Famous Victories of Henry the Fifth-Henry V.’in Ünlü Utkuları” adlı oyun kitabını kaynak olarak aldığı “Henry IV. birinci ve ikinci kısım” adlı tiyatro eserlerinde onu, aynı kaynak oyundaki gibi kötülüğe saygınlık kazandırmaya çalışan serseriler kralı bir tip olarak sunar. Fakat, Sarayda, başda Cobhamların sülâlesinden ve Oldcastle’ın torunlarından kimseler bulunması ve eserin bunların kyiflerini kaçırması, 1598’de, bu tipin adının”Falstaff” olarak değiştirilip, eserin yeniden yayınlanmasına yol açacaktır. Ancak, isim değişikliğine karşın, eski ibret masallarının kötü kahramanı “Vice”a benzeyen bu tipin oyundaki yeri değişmemektedir. 1600’de Valentine Simmens tarafından yayınlanmış, “Sir john Oldcastle” adlı oyunda ise Oldcastle zarif bir şövalye olarak sunuluyor. Shakespear’in verdiği kötü izlenimin düzeltilmesi için yazıldığı anlaşılan bu eserin yazarı kitapda anılmayıp anonim kalmış. Kimisi “Shakespear”e atfediyor. Elisabeth döneminin tiyatro menajer’i Philip Henslow’un günlüğüne göre, oyun Antony Munday, Michael Drayton, Richard Hathwave ve Robert Wilson tarafından ortaklaşa yazılmış.
Stratford-upon-Avon’lu bir kasaba soylusu olan Shakespear, reformun sağladığı özgürlük ve başı boşluk ortamının (ilk izlenimlerinden) toplumsal ve ekonomik bir huzursuzluk getirdiği kanaati ile tepkici hareketleri eleştirmek istemiş olabilir.
Cemail Yenigün IP: 85.108.172.xxx Tarih : 24.11.2008 22:10:47
Hocam sizinle tanışamadık ama görebildiğim kadarıyla korkunç bir Tarih bilgisine sahipsiniz. İnşallah yazılarınız daim olur. Tebrik ediyorum. Bu arada MİTOLOJİ KAYNAKLI SÖZCÜKLER (Çok meraklıyım) ile ilgili basılmış bir kitabınız varmı, var ise ücreti mukabilinde temin edebilirmiyim. Yoksa hepsini ayrı ayrı printerde basıp okuma amaçlı kullanabilirmiyim. SELAMLAR Allaha emanet olun.
Teoman Törün IP: 85.103.111.xxx Tarih : 26.11.2008 19:05:15
Sayın Cemal Yenigün'ün iltifatlarına çok teşekkürler ederim. Yazı imkânı ve merakı emekli oldukdan sonra yazı merakı uyandığı için "Mitoloji" ile ilgili henüz basılmış hâlde kitabım yok. Hazırladığım dizi de, iyice bir elden geçirilmeye muhtaç. Ne zaman olur, bilemiyorum. Ancak, yazmakda olduğum "İnanç ve Hoşgörüsüzlük" galiba önceliği alacak. Bir yandan da, uzun süreli bir terapiye gireceğimden (Tanrı ne kadar sağlık verir, bilemiyeceğim) ama, kitap basımı biraz uzun vadeli gibi görünüyor. Yorum, katkı ve eleştirilerinizi bekliyorum. Tekrar teşekkürler ve saygılarımla.
Teoman Törün IP: 85.103.111.xxx Tarih : 26.11.2008 19:08:36
Sayın Cemail Yenigün. Bir konuyu atladım. Elbette, ben bu saatten sonra maddî kazanç için değil, genç dostlarıma naçiz bir hizmet olarak bu yazıları sunuyorum. Elbette, "Kenthaber"deki yazılarımı kendi bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz.
