Cardano’nun, ABD’de “St. Andrews” Üniversitesi, Matematik ve İstatistik Okulunda sergilenen Portresi

Roma Enkizisyonun seçkin kurbanlarına Gerolamo (Geronimo, Girolamo) Cardano ile devam edelim. 1501’de Milano Düklüğüne ait Pavia’da doğan Gerolamo “tifüs” illetinin ilk klinik tanımını veren ve “Ars Magna- Büyük Sanat” isimli eseri ile cebir ilminde büyük bir hamle yapmış, derin bilgisi astroloji ve felsefeye kadar uzanan çok yönlü büyük bir mürefennindi. Avrupanın birçok hükümdarı tarafından saray hekimliğine davet edilmişse de, bağımsız ruhu kendisini Pavia ’da tıp hocalığı ile yetinmeye zorladı.

Öyküler ve örneklerle süsleyerek okunurluğunu kolaylaştırdığı pek çok bilimsel kitap yazdı. İskoçyadaki St. Andrews kentinin Başpiskaposu John Hamilton’un şifa bulmaz astm’ını kesinlikle iyileştirmesi ile ünlüdür. Eşini zehirlediği ittihamı ile idam edilen en sevdiği oğlu Dr. Giambatista ve kumar yüzünden hayatı zehir olan diğer oğlu Aldo yüzünden çektikleri yetmezmiş gib 1570’de aniden kâfirlikle suçlandı. Nedeni astrolojiye merak sardığı için İsa Mesih’in horoskop’unu (yıldızların durumuna göre kader belirleme) çıkarıp yayınlamış; hrıstiyanlara işkence eden Neron’u iyi yanlarını tanıtan bir kitap yazmıştı. Ancak, halk nezdinde çok sevildiği için Cardano’nun üzerine fazla gidilemedi. Birkaç aylık bir hapis cezasından sonra tövbe etmesi kaydı ile affedildi ise de işini ve kitap yayınlama hakkını kaybetmesi müspet bilime karşı yapılmış başlı başına yapılmış cinayet derecesinde büyük biri kötülükdü. Ne var ki, tahiye edildikden sonra gittiği, 1576’daki ölümüne kadar kalacağı ve öz yaşam öyküsü “De Proria Vita”yı yazacağı Romada çok sıcak karşılandı. Hekimler Kolejine üye yapıldı. Papa onu affedip emekli maaşına bağladı. Bu olaganüstü anlayış sahibi papanın adı zikredilmeye değer; “Gregorius XIII”. 

Tommaso Campanella’nın, Nicolas de Larmessin tarafından bakır üzerine işlenmiş portresi

TOMMASO CAMPANELLA (asıl adı “Giovanni Domenico Campanella") : Toplumbilimin öncü kurucularından olan bu gerçeği doğada arayan bu büyük filozofun Onun dönemi Katolik inancının iyice sarsıntıya uğradığı bir süreçtir. Enkizisyon takibine uğramalarına rağmen, Cardano gibi fazla dokunulmaya cesaret edilemeyen, gerçek varlıklardan çıkarak varılabileceğini savunan Telesio ve Francesco Patrizzi gibi özgür düşünceli İtalyan filozoflardan derin biçimde etkilenen “Campanella” onlardan daha hızlı çıktığı için isyanının bedelini 27 yıllık zindan yaşamı ile ödemiştir.

1568’de Stilo’da doğan bu deha, hayranı olduğu Telesio’nun adını verdiği bir felsefe derneği (Akademia Telesiana) kurmuş, Costenza’da 22 yaşında il eserini yazmıştır (Philosophia Sensibus Demostratat). Bu eser yüzünden Cizvitlerin “sapkınlık ve büyücülük” ithamı ile karşılaşmış; Papanın emri ile Stilo’ya dönmüştür. 1583’de “Dominiken” tarikatına girerek Tommaso” adını almıştır. Güney İtalyayı, özellikle Calabria’yı akademiler ve kitaplıklardan yoksun hâle getiren İspanyol işgâlinden kurtarmak için ayaklanma düzenleyecek bir aktivisttir aynı zamanda… Enkizisyonu tüm hışmı ile uygulayan İspanyollara karşı direnme hazırlıkları ancak manastırlarda tezgâha konulabiliyordu. Birçok rahip halkın arasına katılarak onları sömüren kralın işkencelerini anlatıyorlardı. Üç yüzden fazla rahip ve hattâ bazı soylular ve piskaposlar da bu kampanyayı desteklemişlerdir.

Ancak ayaklanma deşifre edilip engellenmişti. Yardıma gelen bir Türk gemisine binmek üzere anlaştığı bir kayıkçıyı bekleyen Campanella, kayıkçının ihaneti yüzünden yakalandı. Götürüldüğü hapishanede ağır işkencelerle karşılaştı. “Atheimus Triumphatus” isimli eserinin önsözünde gördüğü işkenceleri etkili bir dille anlatır. Son işkence 40 saat sürmüş; iplerle sımsıkı sarılıp sivri bir kazığın üzerinde sallandırılmış; öldü sanısı ile olduğu yerde bırakılmış. Altı ay süren bir hastalıkdan mucize eseri iyileştikden sonra bir çukura atılmış. 15 ay sonra yargıç önüne çıkarılmış. Düşünceleri ile alay edilmiş. İspanya kralı Pelipe’nim ölümü üzerine, Papa VIII. Urbanus’un gayreti ile 27 yıllık hapis yaşamından 1626’da kurtuluyor. Roma’ya gidiyor, fakat buradaki bağnaz ortamda da rahat bırakılmıyor: Fransa kralı Louis XIII. e sığınıyor. Hepsi Latin dilinde sayısız eser bırakmış bu bilgin, Parisdaki yaşamını 1639’daki ölümüne kadar huzur içinde geçirebilmiştir. İspanyol Enkizisyonunca hapisde tutulduğu süre içinde yazdığı “Civitas Solis - Güneş Ülkesi” en ünlü eseridir. “Toplumcu ütopya”ya dair olan bu kitap bir toplumbilim klasiğidir.