Mitoloji Kaynaklı Sözcükler -68-
POLYPHEMOS VE GALATEA: Bu öyküdeki Polyphemos’un Poseidon’un oğlu, Sicilyada yaşayan tipden olduğunu gene belirtelim. Her nasılsa, olasılıkla babası Poseidon’un bir tılsımı ile kaybettiği gözünü yeniden kazanmış; fakat, nereid (deniz nymphası) Galatea’ya zil zurna aşık olduğu için perişan bir durumda idi (buradaki Galatea ya da Galateia’nın Pyrmalion’un yonttuğu heykel Galatea ile ilgisi bulunmamaktadır. Ayrıca, Vergilius’un “Türküler” şiir demetinin üçüncü bölümünde aynı isimde bir çoban kızı yer almaktadır).
Bu öyküye Theokritos’dan başka, ondan eski dithyrambos ozanı Philoksenos, kendisini Syrakusai’nın açık hapishanesi olan Latomeion’a attırdığı için öfkeli olduğu Sicilya tiranı Dıonysos ile alay etmek için yazdığı “Kyklops” isimli eserde değinmiş, sonradan Ovidius, bu lejand’ın, biraz da tadını kaçıran ayrıntılarla süslediği “Acis’in ölümü” bölümünü, Galatea’nın ağzından nedimesi Skylla’ya* anlattırmıştır.
Polyphemos açmazda idi; güdüleri ona Galatea’nın peşine düşmeye zorluyor; mantığı korkunç fiziğini hatırlatarak, haddini bilmesini, bu sevdadan vazgeçmesini emrediyordu. Sahilde mecnunlar gibi kendini yerden yere atarak çırpınıyordu. Bu sefil ve umutsuz ruh hâli dışında insanlara saldırmak, vahşet saçmak gibi bir tavırdan eser kalmamıştı. Yas şarkıları söylüyor; tanrılardan onu istihkar eden alaycı nympha’nın yüreğinin yumuşamasını yakarıyordu. Daha sonraki bir öyküde, ismi gibi süt beyazı Galateia** Polyphemos’un dualarında dilediği gibi rikkate gelecek, ona nazik davranmaya başlayacaktır; ama bu içten bir acıma yaklaşımı olmayıp, bu iğrenç çirkinlikteki yaratığın babasının Poseidon gibi bir kudretli tanrı olmasının sağlayabileceği ikbâl olanakları beklentisinden ve onun oğlunu küçümseyip alay etmenin kendisi hakkında hayırlı olmayacağı düşüncesinden kaynaklanan bir tavır değişikliğidir. Bu düşüncesini açtığı (aslında, Kyklops’un dikkatini kendi üzerine çekmek isteyen) kız kardeşi Doris, alayla: “Bu Sicilyalı çoban sana tamamen uygun bir aşık. Herkesin diline düştük.” der. Galateia, aşığının ne de olsa Poseidon’un oğlu olduğunu ileri sürüp, onun soyluluğunu, mertliğini, tek gözü olsa da herkesden daha geniş görüşlü ve ince kâlpli olduğunu savunursa da Doris: “Galiba sen de ona abayı yaktın.” diye iğnelemelerini sürdürür. Galateia, Doris’in kıskançlığını fark ettiğinden onun kıskançlığını yüzüne vurur. Ancak, Polyphemos, Galateia’ya hiç bir zaman sahip olamayacaktır. Zira kız birdenbire gördüğü Akis’e tutulur. Akis, Faunus (Latinlerin Pan ile özdeş tuttuğu ıssız doğa tanrısı) ile Symaethis ırmağının nymphası Symaethis’in oğlu olup o sıralarda onaltı yaşında parlak bir delikanlıdır. Galateia’nın kendisinden uzaklaştığını hisseden Tepegöz, artık onun kocası olduğunu iddia etmekte, sadık bir eş olursa onu servete boğacağına, korkunç güçteki fiziği ile en güvenilir bir koruyucu olacağına söz vermektedir. Üstüne düşülmesinin büsbütün arttırdığı tiksinti Nereid’in kendini tamamen Akis’in aşkına terk etmesine neden olur.
Galateia’nın Zaferi – Rafaello Polypemos,Acis Galateia’ya baskın yapıyor
(Farnesina,Roma) (Auguste Ottin-1866, Paris, Louxembourg Bahçesi)
Bir gün sahilde iki sevgili kucak kucağa iken onları gören Tepegöz ineğini kaybetmiş bir boğa gibi çıldırır; Etna volkanının patlamasına benzer biçimde gürler. Galateia korkusundan yakındaki sların dibine dalar. Çaresiz kalan zavallı genç ondan yardım diler; sonra kaçmaya başlar. Polyphmos gazabının verdiği daha büyük güçle yalıyardan kopardığı kayaları onun ardından fırlatır. Acis’e isabet eden kayalardan biri zavallının tüm kemiklerini darma dağın eder. Canavar bastıramadığı öke içinde uzaklaşırken Galateia sudan çıkar; şiddetli kederine karşın, ailesinden aldığı tılsımlı güçlerin verdiği inançla yıkılmamıştır. Acis’in kanları ile kıpkızıl olmuş kaya ağarmaya başlar. Polyphemos’un attığı taşlarla oluşan çukurlar daha derin bir yarık halini alır; içinden yükselen sularla birlikde başında su dalgacıklarından oluşmuş çelenk taşıyan bir genç peydah olur. Bu genç, çok daha iri ve yüzünün mavi rekde olması dışında, tümüyle Acis’in görünümündedir. Galatea Akis’in kanlarını bir ırmağa dönüştürmüştür. Etne’nın yakınında Akion (Acium) ovasından geçen çay “Akis” adını taşır.
Bu lejand Geog Friderick Haendel’in “Acis and Galatea”, Lully’nin “Acis et Galatée” operaları, Antonio de Literes’in “Acis y Galatea” zarzuela’sı ile müziğe; özentili bir uslûp getiren İspanyol ozanı Luis de Gongora y Argotenin “La Fabula de Polifemo y Galatea - Polyphemos ve Galateia’nın hikayesi” adındaki şiire; Christine de Pisan’ın yazılı eserlerini resimleyen anonim bir sanatkarın konuları, Giulio Romano (Mantova), Fr. Perrrier (Louvre), Poussin (Windsor Şatosu ve Leningrad), Lorrain (Dresden), Ch. De la Fosse (Madrid), Bon Boullonge (Tours), Albane (Milano veDresden), Lanfranco (Roma), Feti (Viyana), Maratti (Leninbrad), J.B. Van Loo (aynı yer), Greuze’in (Aix) resimleri ve Yontucu F.G. Adam’ın aynı yerde sergilenen yontusu ile görsel sanatlara esin verdi. Konu üzerinde yaratılmış en ünlü görsel eserler, Ottin’in, fotografını yukarda verdiğimiz ve Luxembourg bahçesinde sergilenen “Medicis Çeşmesi” grubu detayı ve Rafaello’nun Agostino Chigi’nin siparişi ile yaptığı Farnesina Sarayındaki, fotografı gene yukarda verilen, öykü tarzında işlediği “Galateia’nın zaferi” freskidir. Aynı yerde Annibale Carache’nin de eseri bulunmaktadır.
Galatea adı bir astreoid’e, Yeni Zelanda’nın Kuzey Adasındaki bir kasabaya, bir çizgi filmin super kız kahramanına verilmiş.
*Skylla: gekecek bölümde tanıtacağımız başka bir deniz tanrısı Phorkys’in kızı.
**Galatea: süt beyazı (Yunanca “gala = süt”, “leukos = beyaz”; Türkçede “gökada” ya da saman yolu denilen “galaksi” de aslında “süt yolu” demektir; Latince “via lactae”, Fransızca “voie lactée” gibi. Öteki batı dillerinde de “saman yolu” için “süt yolu deyimi kullanılır).
