Mitoloji Kaynaklı Sözcükler -73-

HERO ve LEANDROS: Çanakkale Boğazının Anadolu yakasında, Çanakkale il merkezinin 8 km. batısında Nağra burnu ile karşısındaki Gelibolu Yarımadası’ndaki (Eceabat ilçemiz sınırları içersinde) Kilitbahir (Kilidülbahir) istihkâmlarının bulunduğu noktalar arasındaki mesafe boğazın en dar yeridir. Bir yandan, Fatih Sultan ve Köprülü Mehmet Paşa dönemlerinde inşa edilmiş Kilitbahir ve Seddülbahir kale ve istihkâmları, öte taraftan Hamidiye ve Hasan Mevsuf bataryaları, Birinci Cihan savaşında Çanakkale’ye dayanan İtilâf Devletleri donanmalarının bu dar alanda, Marmara’ya sızmalarına sed çekildiği, boğaza kilit vurulduğu noktalardır. 1953 Nisanında, açıklarında 81 denizcisi ile Boğaz sularına gömülen Dumlupınar denizaltımızın acı anılarını yaşatan Nağra burnunun hemen doğusunda, ilk kez Trak yerleşimi olduğu sanılan yörede Miletoslular, İ.Ö.670’de “Abydos” adında bir kent kurmuşlardı. Antik dönemde Abydos bu bölgenin en önemli kenti idi. Karşı sahilde Kilitbahir’in bulunduğu yerde ise, Eolialılar tarafından kurulmuş “Sestos” kenti vardı. Bu iki kent, Pers Kralı Kserkses’in (Serhas) Yunanistan seferine çıktığında, ikisi arasına gemilerinden bir köprü kurarak ordularını geçirmesi olayı ile de ün kazanmıştı. Hikâyemiz Sestos kasabasından genç bir Aphrodit rahibesi ile Abydos’dan Leandros adındaki gencin aşklarına dairdir. Bir ilkyaz günü gerçekleştirilen festivalde Hero ile karşılaşan Leandros ona derhal aşık olur. Leandros’un tatlı komplimanlarına; Aşk Tanrıçası Aphrodit’in, bir bakirenin kendisine ibadet etmesinde kutsal bir şey görmediği, bununla sadece alay edeceği yolundaki iddialarına inanan Hero da onun aşk teklifini geri çevirmez. Anlaşmaları uyarınca Leandros, her akşam suya atlayıp (kimine göre Sestos’daki deniz fenerinin ışığından, başkalarına göre Hero’nun tepedeki bir noktaya yaktığı meşaleden yararlanarak) yüze yüze karşıya geçer, Hero ile buluşurmuş. Bütün yaz boyunca, bu sevda randevusu düzenli biçimde gerçekleşmiş. Ancak yaz sonunda havanın bozduğu fırtınalı bir gecede şiddetli rüzgârın etkisi ile fener kırılmış ya da meşale devrilip suya düşmüş. Leandros karanlık sularda yolunu kaybedip boğulmuş. Bir gün cesedi Sestos sahillerine vurunca, onu gören Hero kendini kayalara atarak canına kıymış.

Bizanslılar sonradan, hikâyenin geçtiği yeri İstanbul Boğazına yakıştırmışlar; Salacak açıklarında, deniz üstündeki, bizim Kız Kulesi dediğimiz yapıya “Leandros Kulesi” adı vermişler.

Antik dönemden intikal eden bu kısacık hikâye, sayısız ozanların, kendi imgelemlerinin zenginleştirdiği uzun, lirik şiirlerine konu oldu. Ovidius, “Heroides” isimli eserinde, hikâyeyi iki aşığın mektuplaşması şeklinde işledi. Bizanslı ozan Musaeus da bir şiir yazdı. İstanbul’un fethinden sonra İtalyaya kaçan Yunanlı bilgin ve sanatçıları çevresine toplayan İtalyan Bassiano’lu Aldus Manitius Venedik’de, 1493’de kurduğu matbaada ilk kez bu şiirin basımını yapmıştır. Bu basımdan sonra Museus’un şiirinin çeşitli dillere çevirileri yapıldı. Tasso İtalyancaya, Boscan İspanyolcaya, Marot Fransızcaya çevirdi. 1598’de Christopher Marlowe “Hero ve Leandros” aşkı üzerine, lirik şiir ya da eleji’den daha uzun, daha çok kahramanlık destanı olan “epope”den kısa olduğu için “küçük epik” ya da “epyllion” denilen türde bir şiir yazmış. Öykünün konusu ve formu temelde Ovidius tarafından verilmiş ise de Marlowe’un, fantezi yaratmadaki kendine özgü uslûbu ve duygusal şiddeti ile öyküye büyük bir nefaset kazandırdığı fakat eksik bıraktığı şiiri, ölümünden sonra George Chapman, 1616’da tamamlamış. Sir Walter Raleigh “Cynthia’ya Okyanus’un Aşkı” isimli eserinde, Shakespear “Much Ado About Nothing - Hiçbir Şey için Yapılacak Çok Şey”, “A Midsummer Night’s Dream - Bir Yaz Gecesi Rüyası”, “As You Like It - Siz Nasıl İstersniz”, “Two Gentlemen of Verona - Veronalı iki Bey” isimli oyunlarında hikâyeye atıfda bulunmuştur. Ben Jonson, “Bartholomew’ın Fuarı” adlı piyesinde, Hero ve Leandros’u, Çanakkale Boğaz’ı yerine Thames ırmağının iki yanında etkinlik gösteren kukla oyununa dönüştürerek, Marlowe’un şiirini mizahîleştirmiştir. Bu mit’in kukla oyununda kullanılması zamanımız yönetmenlerinden Kit Mc Kay tarafından da uygulanmıştır. Besteci Nicholas Lanier 1628’de bu şiirin müziğini yapmış. Bu eser İngiliz dilinde “resitatif - konuşma tarzı” ilk müzik yapıtlarından olup, Kral Charles I.i ve ileri gelen İngilizleri hayran bırakmışdır. 1699’da, William Wycherley, yayınladığı “Hero ve Leander Yergisi” isimli uzun bir parodi’de, öyküyü ilk kez Ben Jonson’un ele aldığı yergici tavrı ile sürdürdü. Zaten, çok ilgi çeken bu öykü ahlâkî yönden eleştiri konusu da olmuştu. Sir Robert Stapylton’un 1645’de yayınladığı Musaeus şiiri çevirisi üzerine, öykünün evli hanımları gayrı meşru ilişkilere teşvik ettidiği iddiaları ortaya atılmıştı. Stapylton 1699’da, bu aşıklar üzerine duygusal ve nezih bir trajedi de yazıp yayınladı ama bu eser temsil edilmedi. Bunun üzerine Wycherley, yukarda andığımız “burlesque” tarzı yazıyı yazarak, öykünün olumsuzluğunu vurgulamıştır. Bunu da, James Smith’in konuyu tümüyle müstehcen biçimde işlemesi izlemiştir. Gene de, konuyu kahramanca duygusallık, hatta (John Done gibi) felsefe yönünden ele alan sanatçılar eksik olmamıştır. Besteci Adam Guettle, “Mitler ve İlâhîler” isimli şarkı dizisinde “Hero ve Leandros” mitini Leandros’un ağzından seslendirir.

Bu mit’e en coşkulu yaklaşım, eksantrik mizacına uygun bir tarzda, Lord Byrondan gelmişdir. Londra’da Osmanlı yönetimine karşı bağımsızlık savaşı başlatan Yunanlıları desteklemek üzere 1823 yılında kurulan Komitenin, bu desteğin yerinde uygulanması için verdiği temsilcilik görevini hemen kabul edip yola çıkan ozan, para yardımlarının ve ikmâlin yerin ulaşmasında ve savaş planlarını yapılmasında, romantik Yunan hayranlığı sonucu büyük bir hevesle katkıda bulunmuş; bu arada, Leandros’a öykünerek, efsanenin cereyan ettiği yerde, topal bacağına bakmadan, yüzerek boğazı geçmeye kalkışmıştı. Fakat bu maceranın ne denli zor olduğunu, soğuk alarak sağlığının bozulduğunu “Written After Swimming from Sestos to Abydos - Sestos’dan Abidos’a Yüzme Macerasından Sonra Yazılmış” şiirinde anlatmıştır; Yunanistanda içinde bulunduğu sefilâne koşullart yanında, belki bu üşütme de, 1824’de, Missolonghi’deki ölümüne neden olan hastalığı tetikleyen bir zafiyet yaratacaktır. Bu arada, yanına uşak olarak aldığı Loukas Khalandritsanos adındaki genç ile yaşadığı sapık ilişkilerle, Hylas’ın peşinden koşan Herakles’in, Hyakhintos’a sırıl sıklam aşık olan Apollo’nun ruhlarını şâdetmişs de, Yunanlılar kendileri için gözterdiği büyük özveriye karşılık minnetlerini onu “Yunan Ulusal Kahramanı ilân ederek ifade etmişlerdir.

Hero ve Leandros görsel sanatlarda da, özellikle halıcılıkta ve goblen işlemede çok harcıalem bir tema oldu. Bu mit’in sanat süjesi olarak bu denli yaygın kullanılmasını yumuşak da olsa belli bir erotizm içermesine yoruyorlar. Leandros’un ölüm nedenini Hero’nun aşığını, kötü hava şartlarında dahi, her an karşısında görme ihtirasına bağlayan Ovidius yorumundan sonra hikâyenin kadın karşıtı bir eğilim taşıdığı düşüncesi egemen olmuştur.

CLYTIE: Bu öykünün, bir genç kızın sevdiği tanrının ona yüz vermediği bir konuya ait olması bakımından mitolojide başka benzeri yoktur. Okeanos ve Tethys’in kızı bir su nyphası olan Clytie Güneş-tanrıyı (Helios) seviyordu; ama bir ara onunla kur yapıp sonradan Leucothea’nın peşine düşen tanrı ona karşı tümüyle ilgisiz kalmışı. Onun gökteki gezintisini, sürekli seyretmek için, aç, susuz, çıplak bir kayalığın üzerinde dokuz gün süre ile çakılı kalmış olan Clytie bitkin düşmüştü. Bu dayanılmaz izleme sonunda onu kısmen sararttı, kısmen brozlaşıp kahvegengine dönüştürdü. Artık yönünü devamlı güneşe çeviren (heliotrop) “günebakan” çiçeği olmuştu.

İ.S.40–50 yıllarına ait olduğu sanılan Clytie büstünü, Charles Townley, büyük İtalya turu sırasında (1771–74) Napolideki Principe Laurenzano ailesinden almış. Aile, önce bu eserin mahallînde kalması konusunda direnmişse de Townley’in israrı karşısında bir lûtuf gösterek kendisine terk etmişler. Heykel, Johan Zoffany’nin eseri olan aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere Townley’in kitaplığını süslemekte idi. Bu heykelin resimlerini Townley kart vizitleri üzerine bastırmıştı. Hırsızları şaşırtmak için heykelin daha hafif sahtelerini yapmış; hatta Gordon ayaklanmaları sırasında evi ateşe verildiğinde, kolunda onlardan biri ile evi terk etmiş. Bu heykel, antika severler arasında o kadar ilgi çekmiş ki, önce mermer; XIX. Asır sonlarında da porselen kopyaları kapış kapış satılmış.

Watts’ın da “Clytie” konulu bir yağlı boya tablosu;
Frederick Lord Leighton’un bu isimde uzun bir şiiri vardır.