Mitoloji Kaynaklı Sözcükler -78-

MESSENIA KRALİÇESİ MEROPE ve öteki Meropeler: Mitolojide, Pleiad’lar arasında gördüğümüz Merope ile Orion bahsinde, Kral Oinopion’un kızı olarak tanıdığımız ’Meropeden başka aynı isimde çok sayıda kişi vardır. Bunlardan Messenia Kraliçesi Merope, Arkadia Kralı Kralı Kypselos’un kızı idi. Kocası Bir Heraklid (Herakles soyundan) ve (bugün Yunanistanın güney batısındaki bir eyaleti) Messenia Kralı olan Kresphontes, iki oğlu ile birlikde bir ayaklanmada öldürülünce yerine geçen Polyphontesle zorla evlendirildi. Hayatta kalan üçüncü oğlu Aipytos’u memleketi Arkadia’da saklamıştı. Bu çocuk yıllar sonra kayın pederi Holkas’ın desteği ile Messenia’ya gelip Polyphontes’in karşısına çıktı ve Aipytosu (kendisini) öldürdüğünü iddia ederek Kralın memnuniyetini kazandı. Annesi ise, ülkeye gelen bu adamın gerçek kimliğini bilmediği ve oğlunu öldürdüğünü sandığı için ona düşman olmuş ve intikam planları yapmaya başlamıştı. Fakat sonunda kim olduğunu öğrenerek, Aipytos ile birlikde Polyphontes’i katledecekler; Aipytos da kral olacaktır. Aipytos’un oğlu Galukos’dan itibaren, Messenia’nın yöneticileri “Heraklidler” yerine “Aipydites-Aipydid’ler” olarak anılacaklardır.

Arkadia’da söylenen başka bir efsaneye göre bir Aipytos da, Eilatos’un oğlu idi ve Arkadia’da Alpheios ovası üzerindeki Phaisana’nın krallığını yapmıştı (Alpheios ırmağı tanrısının, nympha “Arethusa” ile aşkının öyküsünü anlatmıştık). Arkas’ın torunu, Azan’ın oğlu Kleitor varis bırakmadan ölünce bu kez Arkadia tahtına geçti (Arkas’ın Zeus ve Eratonun oğlu olup Arkadia adını veren tanrı olduğunu hatırlayın). Sepia Dağında av yapmakda iken yılan ısırması ile öldüğü söylenen Aipytos’un mezarını, Pausanias ziyaret ettiğini söyler. Arkadia’nın bir bölümüne de “Aepytis” derlermiş.

Tunus’da El Diem’de bulunan, İ.S. II.asır sonlarından kalma bir mozaik, Helios’u başındaki “hale” ile gösteriyor.

Bir Merope de “OKEANID MEROPE”dir; yani Dünyayı kuşatan cesim su ya da ırmak Okeanos’ın kızlarından biridir. Helios’un oğlu Phaeton’un “Klymene” olarak bildiğimiz annesi’nin, bazıları Okeanos’un kızı Merope olduğunu söylerler. Okeanos, Dünyanın ekvator kuşağından çıkar; yerleşmeye uygun yarıkürelere (oikoumene) su taşırmış. “Oikoumene” bir bakıma yerleşilen yer, ev, bir bakıma canlıların topluca yerleşik bulundukları dünya’yı ifade eder. İstanbuldaki “Yunan Ortodoks” Kilisesinin dünya çapında olup olmaması, yani “ökümenikliği” polemiği bu sözcükle ilgilidir. Bir de “ekonomi” biliminin adı, ekonominin genelde “ev yönetimi”ni ifade etmesi ile ilgili imiş. Okeanos’un, hem kız kardeşi hem eşi olan Tethys ile deniz tanrıları “potamoi-ırmaklar” olarak bilinen 3000 oğulları olduğu söylenir. Okeanid’ler (Okeanides) ismini bazı kaynaklar Okenos’un kızları için kullanır; bazısı da tüm çocukları için… İzmir’in Bayındır ilçesindeki “Potamos” çayının adı Yunanca asıllıdır.

Başka bir Merope’yi ‘Oedipos efsanesinde Oedipoş’un üvey anası olarak tanıyacağız.

Heliad’lardan (Helios’un kızlarından birinin adı da “Merope” imiş. Bazı kaynaklara göre: Helios’un Aegiale, Aegle ve

Aetheria adında üç kızı var; başka iddialara göre: Merope, Helia, Phoebe, Aetheria, Dioksippe; bazıları da bu isimleri birleştiriyor ve yedi isim üzerinde duruyor. Kimisi, yedi çocukdan birinin “Helias” adında bir oğlan olduğunu ileri sürüyor. Bir de,” Phaeton” miti ile bu isimde bir oğlu olduğunu öğreniyoruz. Kendi kişiliği hakkında da tutarlı bilgi alınamayan Helios (Lat. Helius), Yunan mitolojisinde “Güneş”in kişileştirilmiş ismidir. Homeros ona sadece “Titan” ya da “Hyperion” derdi. Hyperion “Hyperos’un (Gökyüzü, eflâk) oğlu demek. Oysa, Hesiodos’un “Theogonia”sına göre Hyperion Uranos ve Gaia’nın oğulları olup, Helios’u babasıdır; Helios’un annesi gene bir titan olan “Theia”dır. Theia’ya Homerik ilâhîlerde “Euryphaessa” denmektedir. Yaygın olarak Yunanlılar Güneş’i “Helios”, kız kardeşleri Ay’ı “Selene”, Tan’ı “Eos” olarak bilirler. Antikitenin son dönemlerinde, “Helios Megistos- Büyük Helios” kültü” çerçevesinde, mitolojideki bu farklı söylemleri ve çelişkileri senkretize etme (telif etme, birbirine uydurma) çalışmaları yapılmak istenmiş; Hıristiyan azizlerinin de başına yakıştırılan güneş aydınlığını simgeleyen “hale” onun adından alınmış.

AIGYPTOS: Danaidler bahsinde, Danaosun kardeşi olduğundan söz ettiğimiz, Mısır Kralı Aigyptos (Lat.Aegyptus) hakkındaki Yunan lejandları kendine özgüdür; Mısır mitolojisinde böyle bir figür yoktur. Adının anlamı “kaygısız keçi” demekmiş; Nil Irmağının Tanrısı “Nilus” ile heifer (genç inek) Io’nun soyundan gelirmiş. Belos ile (efendi demek) gene Nil’in naiad’ı Niule’nin kızının oğlu imiş. Yunanlılardan öteki Avrupalılara intikâl eden bu efsane ile “Mısır”a verilen “Aigyptos” benzeri isimler (Egypt gibi) halk etimolojisinin ürünüdür. Euripides’in “Helen” isimli eserinde, Kral Proteos’un (ülkesi) Aigyptosu, Pharos adasındaki sarayından yönettiğini söylemesi, Yunanlıların o zamandan beri Mısır’a bu ismi verdiklerini gösteriyor. Yaşadığı tarih tam olarak belirlenemeyen, fakat büyük olasılıkla İ.S.III. Yüzyılın ortalarından sonra yazılmış olabilecek “Metamophoseos Sunagonge - Dönüşümler Kolleksiyonu” isimli eseri ile Ovidius ve Apuleius’dan daha düzgün bir mitoloji antolojisi yaptığı kabûl edilen Yunanlı gramerci ve retorisyen Antonius Liberalis, Thesselia’da yaşamış başka bir “Aigypyos” öyküsü anlatır. Bu genç yakın arkadaşı Neophron’un annesi Timandra’ya aşıkmış. Bunu öğrenen Neophron arkadaşından çok acı bir intikam alır. Timandra’nın koynuna girmeğe niyetlenen Aigyptos’a gece karanlığında onun kendi anası Bules’i sunar. Zeus, bu ensest suçunu iki genci kartal, Timandra’yı bir uçurtma yapmakla cezalandıracaktır.

Zoolojide “Neophron” adında bir leş akbabası türü vardır.

PSAMATHE VE LİNOS: Gene Euripdes’in yukarda anılan eserinde Proteos’un eşi Psamathe’den söz edilir. Psamathe, Aiakos’un sevgilisi Pkokos’un anasıdır.

Başka bir Psamathe ise Argos Kralı Krotopos’un kızı olup Apollo’dan Linos’u doğurmuştur. Babası Kraldan korkan hayırsız ana, gayrı meşru kabûl edilen oğlu Linos’u terk etmiş; çocuk çobanlar tarafından büyütülmüştür. Adonis ve Hyahkintos gibi çok parlak bir oğlan olan Linos onlar gibi heder olmaya mahkûmdur ve nitekim gelişme çağını tamamlamadan köpekler tarafından parçalanır. Iliada’nın bir pasajında genç erkek ve kızların bir asma bahçesinde üzüm toplarken hüzünlü “bir tatlı Linos” türküsü söyledikleri nakledilir. “Ailinon - Linos’a” sözcüğü Yunancada “heyhat” anlamına “alloimonon”a yer vermiştir (Batı dillerindeki, yürek yakıcı acılar karşısında ünlem olarak kullanılan, İng.“alas”, Fr. “hélas” gibi buna yakın sözcükleri anımsayın). Linos’un babası Apollo öfkesinden Argos’un başına çocukları telef eden bir veba musallat etmiş. Buna karşı Kral Kroptopos da kızı Psamathe’yi öldürmüş.

Apollo ile Musalardan, kimine göre Khalliope’nin, kimine göre Terpsikhor’un, gene aynı adı taşıyan bir oğulları vardı. Bu Linos, genetik müzik yeteneği ile Orpheos’a ve Herakles’e dersler vermiş. Yeteneksiz Herakles, bu yüzden azar işittiği Linos’u kendi lir’ini kafasına vurarak öldürmüş.

Başka bir mitos’a göre, Apollo, Urania’dan olan oğlu Linos’u bir müzik yarışması sonucu öldürmüş. Bazı kaynaklar ise, yarışma sonu Apollonun öldürdüğü Linos’un Musa Urania ile Poseidon’un oğlu olan Amphimaros’un çocukları olduğunu söyler.