Rus ve Sovyet Edebiyatı (31)

Aleksey Mikhailoviç Jemçujnikov

Aleksey M. Jemçujnikov

Adını Aleksey Kontantinoviç Tolstoy bahsinde, kardeşleri Vladimir (1830-1884)ve Aleksandr ile birlikde adını andığımız Rus şiir, drama, deneme yazarı ve edbî eleştirmeni Aleksey Mikhailoviç Jemçujnikov 11.Eylûl.1821’de, sonradan Ukrayna’nın “Bryansk” Oblastı olan Rusyanın Tambov Oblast’ı Çernigov İli, Poçep kentinde doğdu. Babası senatör Mikhail Jemçujnikov idi. A.K. Tolstoy’un kuzen’i ve yazı arkadaşı olup Kozma Prutkov tipini birlikde yarattıklarından söz etmiştik. Kardeşleri pek öne çıkmış yazarlardan olmadığı için onlara burada gönderme yapmakla yetineceğiz. 14 yaşına kadar evinde özel eğitim aldı. 1835’de, St. Petersburg’un 1 no.lı Jimnazyumunda kısa bir öğrenimden sonra, Prens Oldenburg’un Vakıf mütevellisi olduğu Hukuk koleijne yazıldı.

Buradaki öğrenimi ona büyük ideallerin ilhamı vermiş ve hayat felsefesini şekillendirmiştir. 1841’deki mezuniyetinden sonra Rus Senatosunda görev aldı. 1847’de Adalet Bakanlığına, 1849’da Devlet Bakanlığı Bürosuna geçti. Buralardaki lüzumsuz gördüğü rutin işlerden keyif almadı; önce yüksek sosyetenin havaî eğlenceleri ile oyalandı; daha sonra, aralarında ütopik sosyalist düşünür Mikhail Petraşevsky’nin de bulunduğu, entellektüel çevrelere girip kendini edebiyata verdi. Bu edebiyat zevkini, fazla ün yapmamış, fakat Alman fantastik geleneğinden alıntıladığı “Dvoinik” (Duble-Çift) ya da “Küçük Rusyadaki Gecelerim” öyküler dizisi ve “Kara Tavuk” ya da “Yeraltında Yaşamak” adındaki peri masalı ile zamanında ilgi çekmiş olan dayısı nesir yazarı Antoni Pogorelsky’e (1787-1837) borçlu olabilirdi.

Antoni Pogorelsky

1840’ların sonlarında, A.K.Tolstoy’un biografisini verirken de açıkladığımız üzere bu usta ve kendi kardeşleri ile birlikde Kozma Prutkov tipini ortaya çıkaracaklar; “Fantazi” oyununun tiyatroda gösterimi Çar I.Nkola’nın hışmına kurban gidecektir. Fakat bu olaydan önce A. Jemçujnikov, Sovremennik dergisinde “Strannay noçe-Garip Gece” isimli komedisini yayınlayarak edebiyat çevrelerine tanıtımını yapmıştı. 1850’ler boyunca da mizahî “Svistok-Islık” dergisinde ve “Oteçestvennye Zapisky-Anavatandan Notlar”, “Biblioteka Dlya Çenya-Okur’un kitaplığı”, “Iskra-Kıvılcım” dergilerinde ve diğer periodiklerde şiirleri yayınlandı. 1858’de kamu görevini hepten bırakmış; Aksakov, Turganyev, Odoevsky, Tyutçev gibi seçkin edbiyatçılarla bağlantı kurmuş ve Yelizateva Dyakova ile evlenmişti.

Ancak, kendisini felsefî derinlikde şiirler yazan Nekrasov’un gerisine düşmek gibi bir takıntıya kaptırarak, girdiği yaratıclık bunalımı yüzünden yazıyı bıraktı ve başkenti terkedip Kaluga’ya, sonra da Moskova’ya göçtü. 1860’larda daha çok Almanya, İsviçre, İtalya ve Güney Fransa gibi Avrupa ülkelerinde kaldı ve 1860’ların sonunda edebiyata dönerek Oteçestvenneye Zapisky’de yazmaya başladı. Yaşamını dağıtan başka bir etmen de eşinin deva bulmayan hastalığı idi. Zavallı kadın 1875’de vefat etti. Aleksey 1880’lerde, editörü ve yazarları ile dost ilişkileri içinde olduğu Vestnik Evropi’de yeniden şiir yayınına döndü. 1884’den itibaren taşra yaşamı sürdüren yazarın 1892’de St. Petersburg’da yayınladığı iki ciltlik “Seçilmiş Şiirler” koleksiyonunun ilk cildi çok sıcak yankılar yaptı. Başka bir şiir demeti “Pesey Starostey-İhtiyarlık Şarkıları” onu 1900’lere geçerken Rusyanın en saygın yazarları arasına ve St. Petersburg’daki “Rus Edebiyatını Sevenler Derneği”ne fahrî üye kabûl ettirecektir. Bazı eleştirmenlere göre aşırı santimentalizm’e boğulmuş ve düşük düzeyde olmakla beraber lirik şiirleri tazeliğini koruyan çekici çiğ tanelerine benzemektedir. “Ne penitsja more” şiiri “Rus Beşleri”nden besteci Mily Balakirev tarafından koro parçası hâline getirilmiştir.

Aleksey M. Jemçujnikov 1908’de Tambov’da yaşama veda etti.

Vladimir Fyodoroviç Odoevsky

Vladimir F. Odoevsky

13.08.1803-11.03.1869 tarihleri arasında yaşamış, esas olarak seçkin bir Rus filozofu olan Odoevsky, yazarlığı, insancıl bir pedagod olması ile çok yönlü bir kişilikdir. Fantazmagorik (hayâllerle ilgili) masalları ve müzik eleştirmenliği ile Rusya’nın Hoffmann’ı *(1) olarak tanınır. Fiolozofluğu ve yazarlığı ile de ona “Rus Goethe’si” nitelemesi yakıştırılmıştı. Soyu Rurik hanedanına dayanıyordu. Moskova Üniversitesinde Soylulara ait bölümde öğrenim gördü.

Çağaşları tarafından tipik bir Moskovalı olarak tanımlanıyordu. 1823-25 arası faaliyet gösteren “Lyubomudry-Felsefe Cemiyeti” denilen bir tür kapalı devre derneğe başkanlık etmişti. Bu derneğin adındaki “felsefe” sözcüğü aslında “Slavofil” karşılığı kullanılıyordu. Ancak felsefe, estetik ve edebiyata kadar geniş bir yelpazede tartışmaların, söyleşilerin yapıldığı bir çevre idi. Batılılaşma ve Slavofil karşıtlığının hız kazandığı o günlerde Odoevsky rengini hiç belli etmemişti. Bu dernek Dekambrist isyanı üzerine dağıtıldı ve belgeleri yakıldı. 1824’den itibaren gazeteci ve eleştirmen olarak faaliyet göstermeye başlayan Odoevsky Moskovada ömrü kısa süren “Mnemozina” *(2) adında bir dergi kurduğu gibi Puşkinle birlikde Sovremennik’in editörlüğünü de üstlendi. 1826’da St. Petersburg’a göçtü; orada “İmparatorluk Kamu Kitaplığı” yönetimine katıldı. 1840’ların ortasında, Moskova’nın ilk devlet müzesi olan “Rumyantsev Müzesi”nin Müdürlüğünü aldı.1861’de Moskova’ya döndü, fakat ölümüne kadar senatörlüğe devam etti. Ölümünde Donskov Manastırı kabristanına gömüldü. Yayınladığı kitapları arasında “Rusya Geceleri”, “Semender ve Diğer Gotik (fantastik gerilim) Masallar”, “Kısa Romanlar ve Öyküler”, “İki Prenses”, “Yerküre Yaşamında İki Gün ve Diğer Öyküler”, “Fantastik Rus Okumaları”, “Romantik Masal”, “Hayalet ve Diğer Hayalet Hikâyeleri” (Almanca), “Büyükbaba Irenaeus Masalı”, “İki ciltlik çalışmalar“, “Kosmorama (Dünyanın çeşitli görüntülerinin sunumu)”, “Enfiye Kutusu İçinde Kent” sayılabilir.

Bunların içinde“Rusya Geceleri” Rus aydınlanma tarihi içindeki önemli konumu bakımından yazarın önde gelen eseridir. Çok büyüleyici olan bu romanda Odoevsky bir çok alanlardaki görüşleri, toplumsal sorumluluk, Gotik edebiyat, romantizm, mistisizm, okkültizm (gizli güçler bilimi), Batılılaşma ideali, ütopya ve karşı-ütopya tezgâhdan geçirilmektedir. “Dekameron” öykülerinden Hoffmann’ın Serapion Biraderliğine ve Platon’un dialoglarına kadar panaromik bir sunumun yapıldığı eser aynı zamanda, Odoevsky’nin 1820’ler ve 30’lar Rus aydınlarının kapıldğı çeşitli fikir eğilimlerini yansıtan, romantik’den ve sosyete için çekiciliği olan öykülere varana dek edebî tarzların da bir karışımı olup dönemin Rus romantisizm’i ve Rus toplumsal ve estetik anlayışının temel kaynak kitabıdır.

*(1) Hoffmann (Ernst Theodor Amadeus) : 1776-1822 yılları arasında yaşamış, romantizm döneminin fantezi ve korku hikâyeleri yazarı besteci, orkestra şefi,müzlk eleştirmeni ve çizer karikatürist Alman. Kısa romanları ve peri masalları ile büyük ün yapmıştır 14.Kasım.1818’de muhtemelen, bu tarihdeki festivalle anılan IV. asırdaki bir münzevî Mısırlı rahip St. Serapion Sindonit’den adını alan “Serapion Biraderliği”nden esinlenerek, dostlarını “Serafin biraderliği” grubu olarak etrafına toplamış ve dönem dönem yeni yazdığı masalları onlara okurmuş. Ünlü beteci Jacques Offenbach’ın “Hoffmann’ın Masalları” hafif operası onun yazdığı masalların verdiği ilhamla bestelenmiştir. 1921 yılında Petrograd’da (eski Petersburg) bazı Rus yazarları da “Serapion Biraderliği” adında grup oluşturacaklardır. Bunu incelerken bu konu hakkında ek bilgi verilecektir.

*(2) Mnemosina: Uranus ve Gaia’nın kızı olup “Bellek”i simgeleyen titandır; yeraltnda ‘Lethe’ ile birlike akan iki ırmakdan diğerinin adı da “Mnemosyne”dir. (Amnezi’nin “bellek yitimi”, “Letarji’nin uyuşukluk olduğunu hatırlayın)

Boleslav Mikhailoviç Markeviç

Boleslav M. Markeviç

Polonya kökenli olup “Mariva iz Alogo Roga-Kızıl Boynuzlu’lu Marina” (1873), “Bir Asır Öncesinin bir Mahâllesi” (1878), “Dönüm noktası” (1881), “Heba Olmuş” (1884 bitirilmemiş) gibi pek çok popüler roman’ın müellifi, denemeci, gazeteci, edebî eleştirmen Markeviç 1822’de St. Petersburg’da soylu bir ailede doğdu. Çocukluğunu Kiev’d ve babasının Volhynia ilindeki malikânesinde geçirdi; iyi bir özel eğitim aldı. Ailenin 1836’da göç ettiği Odessa’da “Richelieu Jimnazyumu”na; sonra bu Jimnazyum’un Hukuk fakültesine girdi. Bazıları “Odessky vestnik” gazetesinde yayınlanan şiirler, eleştiri denemeleri yazmaya ve Fransızcadan çeviriler yapmaya öğrenimi sırasında başlamıştı.

Öğrenimini tamamlayınca St. Petersburg’da kamu görevi aldı; Sonra Moskova’ya geçip buradaki Vali Arseny Zakrevsky’nin maiyetine girdi. 1853’den 1866’ya kadar Devlet ve İçişleri Bakanlıklarında hizmet alacaktır.Daha sonra Eğitim Bakanlığına özel görevler almak üzere transfer oldu. Ve en son Çar’ın Danışma Kurulu üyesi oldu. Hem.Moskova hem de Başkent St. Petersbug’un soylu salonlarında yakışıklılığı, nüktedan kişiliği hattâ oyunculık yeteneği ile büyük prestij kazanmış, hükûmet çevrelerine nüfuz etmişti. Özellikle, haşarı liberallere karşı iğneli hiciverine periodiklerinde yer veren muhafazakâr gazeteci Mikhail Katkov’la sıkı fıkı olması devrimci yazarların nefretini çekmiş; politik eğilimi aydın kesiminde büyük tartışma yaratmişti. Bir yandan ilerde onun trilojisini Lev Tolstoy’un “Savaş ve Barış”ı ile kıyaslayacak olan muhafazakâr ve monarşist filozof Konstantin Leontiev’in övgüsü diğer yandan Turganyev gibi devrimci demokratların saldırıları arasında kendisine verilecek bir konum bulunamıyordu. Kendisi 1860’lar boyunca “saf sanat”ın başka kaygılar uğruna saptırılması ile mücadele halinde oldu; mevcut düzen dışına çıkmayı hastalık gibi gördü. Doğrudan doğruyra artistik liyakati aramayanlara şaşıyordu.

İlk edebî çıkışını, taraf tutucu bir tavırla ele aldığı “19. Asır Rus Edebiyatı Tarihi” ile yaptı. Bu arada, biri Turganyev’le polemiğinden diğeri de rüşvet iddiasından kaynaklanan iki skandal yüzünden 1875’de birden bire kariyerine bir darbe yedi. Yazılarında “ideal yitimi”ni, “lânet edilesi materyalizm “i sürekli dile getirerek erdemden söz eden Markeviç, liberal bir gazeteci ve editör olan V.F. Korsch’un bürosunun müsadere edilmesine yaptığı katkıdan dolayı 5.000 ruble rüşvet aldığı liberal basın tarafından ileri sürülmüştü; hakkında takibat yapılmıştı.

Fakat bu yazı faaliyetinin önüne geçmedi; “Dalga” müstear adı ile hiciv yazıları yazmaya koyuldu. 1878’de “Çetvert veka Nazad-Bir Asır Öncesinin Mahâllesi”, 1880’de “Perelom-Yarık”, 1883’de “Prolasti-Gayya Kuyusu” adlarında triloji-üçleme teşkil eden, Turganyev’i gençlik önünde küçük düşmekle itham ettiği, “Russkiy poslannik-Rusya Habercisi” adındaki önce (1856-87 arası) Moskovada, sonra (1887-1907 arası) St. Petersburg’da faaliyet gösteren gazetedeki liberal yazarlara duyduğu kırgınlığı dile getiren romanlarını yazdı. 1880’lerde “Çad’daki Hayat” (ya da “Olga Ranesva”, “Povorotiviy ponkt-Dönüm Noktası” gibi sahne oyunları üzerinde de başarılı eserler verdi. Ancak, edebî değeri inkar edilemezdi; Çar III. Aleksandr’ın bu gözde yazarının eserlerinin başda hükümdar ailesi olmak üzere çok geniş bir okur çevresi ve pek çok yabancı dilde çevirileri vardı. Sovyet egemenliği boyunca unutturulmaya çalışılan bu yazar artık, özellikle romancılığı alanında ciddî inceleme konusu oluyor; fakat gene büyük ölçüde acı eleştiriler de alıyor.

Markeviç 6.Kasım.1884’de, doğduğu yer Başkentte vefat etti.