Rus ve Sovyet Edebiyatı (46)

Nikolay Aleksiyeviç Nekrasov

Nikolay A. Nekrasov

Rus köylüsünün acıları hakkındaki yürekten coşkulu şiirleri ile ünlü ozan, yazar, eleştirmen ve yayıncı Nekrasov, Ukrayna’da, Vinnytsia Oblast’ı, Nemyriv kentinde 10.Aralık.1821’de doğdu; Yaroslav İlinde, Rus İmparatorluk ordusunda subaylık yapmış olup orduyu erken terketmiş, toprak ağalığına soyunan babası Aleksey Nekrasov’un soylu atalarından kalma Greşnevo malikânesinde yerleşmişti. Annesi Aleksandra Zakrzevka Polonya Krallık hanedanı ile soy bağı bulunan aristokrat bir Polonyalı idi ve Nikolay’ın iyi bir yazar olmasında onun şefkâti rôl oynamıştı.

Ozan kendisini askerî okula gitmeye zorlayan, Üniversite öğrenimine yardımcı olmayıp onu St. Petersburg’da evsiz, barksız zor durumda bırakan müstebit bir babanın serfleri üzerindeki baskısına ve Volga Irmağı yakınında yük tekneleri çeken ağır hizmet mahkûmlarının çektiği eziyetlere tanık olduktan sonra tam bir özgürlük şampiyonu sanatçı kesilecektir.

İlk şiir kitabı “Rüyalar ve Sesler”i 1840’da “N.N.” adı altında yayınladı. Patronu Jukovsky’den övgü aldı. Önceleri bu şiirleri edebî değeri olmayan romantik saçmalar olarak değerlendiren ünlü eleştirmen Belinsky de onun yeteneğini takdir edecek yolları Oteçestvenniye Zapiski (Anayurt Günlüğü) dergisinde birleşecektir. Gerçekden Nekrasov’un konuların duygusal etkisine önem verip uslûp üzerinde durmaması bazı şiirlerinde müzikalite ve estetik kaybı yaşatmıştır ama genellikle ifadesinin gücü ile özgünlük sağlamıştır.

Ilya Efimomiç Repin’in St. Petersburg Devlet Müzesinde sergilenen “Volga Tekne Çekicileri” tablosu

Puşkin’in ölümünden sonra yayına devam eden fakat önemini kaybeden Sovremennik (Çağdaş) dergisini satın alıp, 1812-1862 yılları arasında yaşamış “Bir Sosyetik Hanım’ın Yatak Odası” ve “O Kız Mutlu Olacak” küçük romanları ile bilinen ikinci sınıf yazarlardan, eleştirmen gazeteci ve yayıncı Ivan Panaev ve daha çok tanınmış eşi (V. Stanitsky) müstear adı ile öykü ve anı yazarı Avdotya Panaeva ile birlikde yönetmeye başladı. Bu üç başarılı yöneticinin gayreti ile dergi Dostoyevsky,Turganyev, Tolstoy’un yanında Flaubert, Balsac gibi yabancı ediplerin eserlerinin de tefrikaları ile yeniden renklenip, canlandı. Bu üçlü bazı eserlerinin yazımını paylaşmıştır (Avdotya ve Nekrasov’un ile 1848-49 arasında ortaklaşa yazdıkları “Dünyanın Üç Parçası”, “Ölü Göl” gibi).

Nekrasov, Dostoyevsky ile Turganyev’in kavgalarına da sahne olan bir edebî salonu olan Avdotya ile 1846’dan beri gönül ilişkisine girmişti. Onunla nikâhsız birlikteliği 15 yıl sürmüştür.

Avdotya Panaeva’nın portresi; Konstantin Gorbunov’un eseri

Ivan Panaev (Sanatçı bilinmiyor)

Kırım Savaşı yenilgisinin üzerine 1856’da Nekrasov’un yeni yönetmen yardımcısı Çernişevsky ile daha radikal çizgi tutturan dergi, Çar II.Aleksandr’a düzenlenen suikast üzerine 1866’da kapatıldı ve tahrik edici yazılar yazdığı gerelçesi ile Nikolay Çernişevsky tutuklandı.

Nekrasov ertesi yıl Saltikov Şcedrin ile birlikde Oteçestvenniye Zapiski’yi satın aldı ve editörlüğünü ölümüne kadar sürdürdü.

Diğer önemli eserleri rasında, bastırılan Dekambrist İsyan sonucu Sibirya’ya sürülen kocalarının peşinden gelen iki prenses Ekaterina Trubetskaya ile Maria Volkonskaya’nın gerçek öykülerini anlatan “Rus Kadını” (1872) ile yedi köylünün birbirlerine yaşamlarının muhasebesini yaptıkları manzum “Rusya’da kim Mutludur?” (1863) kayda değer.

Kronik akciğer yetersizliğinden aylarca İtalyanın Akdeniz sahilinde kaldı. Sürekli sağlık sorununa barsak kanseri de eklenince arkadaşlarının malî desteği ile Viyana’da tedavi edilmeye çalışılmış; fakat “Son Şarkılar” dizelerinde gelmekde olduğunu hissettirdiği sonu ile 8.Ocak.1878’de buluşmuştur. St. Petersburg’un Novodeviçi Kabristanındaki cenaze töreninde, Dostoyevsky daha önce andığımız onur konuşmasını yapacak; Nekrasov’u Puşkin ve Lermomtov’dan sonra en büyük Rus ozanı katına lâyık görecektir.

Şiirlerinden örnek olarak:
Sibirya Mahkûmlarının Şarkıları

Yerlerimizde çakılı kaldık,
Küreklerimizin dinlenmeye cesareti yok,
Tanrı onun altın hazinesini
Toprakdaki kara bağrının derinliğine öylesine gömmüş ki!

Küreğin duraksaması haddine mi kalmış;
Boynu bükük ve zoraki bir umut içinde açıp göreceğiz
Rusya zenginleşip kudret kazanınca
Torunlarımızın bize minnettar olacağını!

Irmaklardadaki akıntı aşağıya doğru ılımlı hızda olsa da
Durmaksızın kürek sallamakdan kollarımızda derman kalmadı
Yeniden güç toplamak için uykuya yattığımızda bedenlerimiz buz kesmişti.

Rusyanın inşasında her taşı biz koyarken
Ona her hizmeti ellerimizle yaparken!
Kaderimiz ya dereler gibi terleme ya da donup kalma korkusu!
Bu acıya ve açlığa can mı dayanır!

Dmitri Vasilyeviç Grigoroviç

Dostoyevsky’nin çok sıkı dostu olan ve yazdığı ilk romanı “İnsancıklar”ı okuyup fikrini aldığı ve onun delaletiyle Nekrasov’a yayınlattığı sanat eleştirmeni, yazar ve ressam ressam Grigoreviç Simbirsk’de 31.Mart.1822’de soylu bir toprak sahibi ailenin oğlu olarak doğdu. Fransız ve Alman özel okullarda ve sonra Mühendislik Enstitüsünde öğrenim gördü. İmparatorluk Sanat akademisinde Dostoyevkky ile arkadaşlığı ona edebiyat zevkini kazandırdı.

Sovremennik dergisi yazarları bir arada (Grigoroviç ayakda sağda, yanında üniformalı Lev Tolstoy, oturanlar soldan sıra ile Gonçarov, Turganyev, Drujinin, Ivan Levitsky) 1856

İlk eseri “St. Petersburg’un Organ Öğütücüleri” (1845) gene yakın dostu Nekrasov tarafından otorite eleştirmen Belinsky’e takdim edildi ve 1846’da, Dickens’in “Oliver Twist” öyküsünden esinlenerek yazdığı “Anton Goremyka-Bahtsız Anton” ile birlikde Sovremennik’de yayınlandı. Her ikisi de köylü yaşamının birer başarılı portresi olan bu eserler büyük övgü aldı ve bu derginin çok ünlü ve Drujinin ve Ivan Levitsky gibi genç ve ikinci derece sayılacak yazarları arasına girdi. Fakat araya Turganyev’in “Bir Sporcunun Karalamaları”nın girmesi ile ünü söner gibi oldu.

Bu münasebetle, vakit ve hacimden tasarruf için Drujinin ve Levitsky ile ilgili çok kısa bilgiyi bu bölümde verelim. Aleksandr Vasilyeviç Drujin'in 1824-1864 yılları arasında kısa bir ömür sürmüş çevirmen, dergi editörü bir yazardır. O da diğer hatırlı ve zengin aile çocukları gibi askerlik öğrenimi almış; 1846’da Çarın Muhafız Alayındaki Alay Kitaplığı sındaki görevinden ayrılıp kendini tümüyle edebî yayın takibi ve editörlük uğraşısına vermiş; uzun süre Sovremennik editörlüğü ve özellikle İngiliz edebiyatından çeviriler ve anı yazarlığı yapmıştır.

Ivan Nechuy Levitrsky mahlâsı ile yazılar yazan Ivan Levitsky 1838-1918 yılları arasında yaşamış, daha çok serf özgürlüğü sonrası taşra yaşamını anlatan Ukraynalı realist bir romancıdır. Toplumsal edebiyat tarzını Ukraynaya ilk getirenlerdendir. Eserleri arasında “Priçepa-Tacizci”, “Hmari-Bulutlar”, Kaydaşeva semya-Kaydaşev Ailesi”, “Burlaçka-Bir Fabrika İşçisi Kız” kayda değer.

Grigoroviç’in biografisine dönelim: Dmitri Vasiyeviç Grigoroviç 1858-59 yıllarında Veliahd Grand Dük Konstantin’in düzenlediği bir edebiyat kampanyasına, Ostrovsky, Gonçarov yazarlarla birlikde katıldı. Bu seferle Akdenizle ilgili anılarını “Retzivan Gemisi” adlı kitabında topladı.

1860 ve 70’lerde siyasal gerginliğinartması onu, daha ziyade resim üzerine araştırmalar yapacağı ve sergiler gezeceği Londraya gitmeye sevketti ve bu incelemelerini 1863’de “İngiliz Sanatçılarının Tabloları ve 1862’deki Londra Resim Sergileri” kitabı ile yayınladı. 1882’de Rusyaya dönüşünde genç yazar Anton Çehov’a çok destek vermiştir. Başka dillere çevrilmiş eserleri arasında “Zalim Kent” romanı ile “Köylü” ve “Balıkçılar” adlarındaki öyküleri kayda değer. St. Petersburg’da 3.Ocak.1900’de vefat etti.

Boleslav Mihailoviç Markeviç

Boleslav Mihailoviç Markeviç

1822-1884 yılları arasında yaşamış denemeci, gazeteci, edebî eleştirmen yazar Markeviç Polonya soyundan gelme aristokrat bir aileden St. Petersburgda dünyaya geldi. Gençlik yıllarını Volynskaya Eyaletinde ve Kievde geçirdi. Richelieu Jimnazyumunun lisesinde ve Hukuk Fahültesinde öğrenim gördüğü için Fransızcadaki hakimiyeti ile bu dilden çeviriler yapmiş, bunların bir bölümünü Odessky vestnik (Odesa gazetesi)nde yayınlatmıştır.

1843’de kamu görevlisi olarak Moskovada yerel Vali Arseny’nin hizmetine girdi. Hem burada hem başkent sosyetesinde espritüel yapısı ile büyük sükse kazandı.

“Alu Rog Marinası” (1873), “Bir Çeyrek Yüzyıl önce” (1878), “Dönüm Noktası” (1881) ve bitirilememiş “İçi Boşluk” adında romanları ve “Prenses Tata” ve “Ormancı” adında povestleri vardır.

Onun değeri eleştirmenlerce hem yaşamı süresin de hem ölümünden sonra çok tartışıldı. Aslında büyük yetenek sahibi olmasına ve XIX. Yüzyıl ikinci yarısının edebî ve toplumsal atmosferi hakkında çok önemli tesbitler yapmasına karşın fazla reaksiyoner olması ve Rus edebiyatı tarihini inceleyip bazı ağır değerlendirmeleri özellikle Çar III. Aleksandr üzerinde etkisi olan Mihail Nikiforoviç Katkov gibi muhafazakâr gazetecileri ve Turganyev gibi ılımlı yazarların şimşeklerini çekiyordu. Fakat özellikle, bir triloji oluşturacak üç romanından ilki “Bir Çeyrek Yıl Önce” romanını Konstantin Leontiev gibi Çarcı, muhafazakâr filozoflar bile Lev Tolstoy’un “Savaş ve Barış”ı ile kıyaslamışlardır.