Rus ve Sovyet Edebiyatı (47)

Aleksandr Nikolayeviç Ostrovsky

Ostrovsky’nin Vassily Perov tarafından yapılmış portresi

Rus oyun yazarı Ostrovsky 12.nisan.1823’de Kostromá ili Şelykovo kentinde doğdu. Birinci Moskova Jimnazyumundan mezun oldukdan sonra Moskova Devlet Üniversitesinde hukuk öğrenimi gördü (1840-43); fakat son sınava girmeyerek fakülteyi terketti ve Moskovadaki “Biliçlendirme Mahkemesinde *(1) daha sonra “Ticaret Mahkemesi”nde kâtiplik görevi aldı.

Bu her iki mahkemede de en çok Rus tacirlerinin aralarındaki anlaşmazlıklar yargı konusu olduğu için; bu duruşmalarda bulunan Ostrovsky’nin önüne, yazacağı ilk komedilerdeki konu ve insan tipleri bol bol çıkmıştı. Bunlar arasında “Bednaya nevesta-Bathsız Gelin”, “Bednost’ne porok-Fukaralık hiç de kötü bir şey değilfir”, “Ne v svoi sani ne sadis’-Kendi kızağına kendin bin” sayılabilir. Bu sonuncu oyuna Çar I. Nikolas da hayran olmuş:” Bu bir oyun değil, derstir,” demişti.

Yazarın, kültürsüz ve bir lokma bir hırka anlayışındaki, sığ görüşlü ticaret erbabının portresini çok başarılı biçimde çizen “Müflis” diye de bilinen “Svoi liudi – soçtiomsya!-Bora ve Bu bir aile sorunudur-Kendimiz hallederiz!” komedisinin sahnelenmesi on yıl boyunca yasaklandıkdan sonra II. Aleksandr’ın tahta geçmesi ile Ostrovsky kamu görevinden atıldı ve polis gözetimine alındı.

Ostrovsky’nin kurduğu Maly Tiyatrosunda 1892 tarihinde onun “Bu bir aile sorunu” ya da “Müflis” oyununun sahnelenmesi

Fakat yeni hükümdarın liberal siyaseti onu da bu baskıdan kurtardı; halkın yaşadığı koşulların öğrenilmesi için illere gönderilip raporlar hazırlayacak güvenilir ve tanınmış edebiyatçılar arasına girdi. Onun araştırma alanı Rus tarihinde önemli olayların cereyan ettiği yukarı Volga boyları idi. Bu hizmet kampanyası gerçekden çok değerli tarihî dramaları Rus tiyatro edebiyatına kazandırmasına vesile olmuştur. Bunlar içinde “Kozma Zakar’yiç Minin-Sukhoruk” (bu Moskova’yı Polonyalılardan kurtaran ünlü Kasap’ın tam ismidir), “Düzmece Dmitry ve Vassily Şuisky, Vassilisa Melentieva” (Vassilisa Melentieva Korkuç Ivan’ın Sarayına aldığı bir gözdesinin adıdır; Düzmece Dmitry hakkında Puşkin’in “Boris Godunav” eserini tanıtırken bilgi verilmişti).

Daha sonra yazdığı “Beşenye Den’gi-Yakılacak Para”, “Bespridannitsa-Drahomasız Gelin”, “Volki i Ovtsy-Kurtlar ve Koyunlar” gibi eserleri Rus aristokrasisinin ve “Les-Orman”, “Bez viny vinovatye-Suçu olmayan suçlu”, “Talanty i Poklonniki-Yetenekler ve Hayranları” gibi eserleri ise oyuncu sanatkârlar dünyasındaki gözlemlerinin ürünüdür.

Ostrovsky Çar III. Aleksandr ile kardeşi ve İmparatorluk Rusyası Devlet Konseyi üyesi Bakanlık yapmış Mihail’in himayelerinden çok yararlandı; yılda 3.000 ruble gibi kayda değer bir ücret aldı. Moskova zenginlerinin yardımı ile örnek bir tiyatro ve drama sanatı okulu binası olarak “Maly Tiyatrosu”nu kurup bu tiyatronun ilk yöneticiliğini yaptı. Keza “Rus Drama Sanatı ve Opera Bastecileri Derneği”nin kurucusudur.

Maly Tiyatrosuna yanındaki Ostrovsky heykeli; yontucu Nikolay Andreyev

Vefatından bir kaç ay önce Moskovadaki tüm devlet tiyatrolarının repertuar yöneticiliğine atandı; ne yazık ki hastalanması bu göreve başlamasını engelledi. 14.Haziran.1886 tarihinde yazı masası başında Shakespear’in “Antuan ve Kleopatra”sını tercüme ederken kâlp yeterfsizliğinden yaşamını kaybetti.

Ostrovsky’nin bir çok oyununun çoğunun Rus bestecilerce opera versiyonları yapılmştır. Bunlardan biri “Fırtına” oyunundan alınan esinle Çek bestecisi Leos Janácek’in müziğini, Vincenc Cervinka’nın librettosunu yazdığı Kátá Kabanova’dır. Genç yaşda yazdığı “Gönlüne göre Yaşama” (1854) oyunu Serov tarafından “İblis’in Gücü” adı ile trajik opera haline getirilmiş, 1871’de prömiyeri icra edilmiştir. Tarihî drama “Voyvoda-Vali” Çaykovsky “ensidental” müziğin kullanıldığı (arada müzik arada resitatif denilen konuşmalarla) opera haline getirmiş, aynı konuyu Arensky “Volga üstünde Rüya” adıyla gene opera olarak işlemiştir. Oyun üzerine yapılan en çekici oprea Rimsky Korsakov’un “Snerguroçka-Kar Kız”dır.

İşte barbar kalabalıklarından uygarlık, bilim ve teknikde zirvelerde yarışan bir topluma ulaşmada tiyatro ve diğer sahne sanatlarının büyük katkısının bir örneği. Dağlarda, taşlarda Cami inşa eden, bir kaç Bakanlık ödeneğinin toplamı kadar parayı bütçede Diyanet İşlerine ayırırken 100. Milyon civarında bir ödeneği Devlet Tiyatrosuna çok görenlere ibret olsun.

*(1) Bilinçlendirme Mahkemesi: 17.Yüzyıl Avrupa ilahiyat düzeninin geliştirdiği bu mahkeme kişinin yaşamı sırasında ve ölümü sonrasındaki amellerinin sorgulamasını yapan ve onun doğru yola sevkini ya da dinî hatalarından pişmanlığını sağlamak için telkin ve tavsiyelerde bulunan dinî bir yargı kurumudur. Daha ziyade borç alacak ya da ticaret ilişkilerinde ortaya çıkan ve dine de aykırı kötü davranışlar dolayısiyle mahkemeye düşenlerden haksızlığı sabit olanların ayrıca burada yargılandığı anlaşılıyor.

Şimdi hep sanatçı yetiştirmiş Maikov ailesinin fertlerini; bir ressam ve akedemisyen olan Nikolay Apollonoviç Maikov’un ozan olan Nikolay Apollonoviç Maikov, edebî eleştirmen ve yayıncı olan Valerian Nikolayeviç Maikov, etnograf ve edebiyat araştırmacısı Leonid Nikolayeviç Maikov adlarındaki oğullarını tanıtalım.

Apollon Nikolayeviç Maikov

Apollon Nikolayeviç Maikov

Moskovada 4.Haziran.1821’de doğan Apollon N. Maikov St. Petersburg Üniversitesinde hukuk tahsil etti. Önce babası gibi ressam olmaya heveslenmişti, fakat sonra kendini şiire adadı. İlk şiirleri “Odesa Almanak”ında yayınlandı. Çar I. Nikolas’ın tahsis ettiği bursla 1842’de İtalya, Saksonya, Avusturya gezisine çoktı. 1844’de ülkeye döndüğünde Rumyantsev Müzesi kitaplığının yönetici asistanlığına getirildi. Orada Belinsky, Nekrasov ve Turganyev gibi şöhretlerle karşılaşıyordu.

İçli şiirleri çoğunlukla Rus köylerini betimliyordu. Büyük bir aşk duyduğu antik Yıunan ve Roma yaşamı ve eserlerini incelemek için çok zaman harcadı ve bunları eserlerine yansıttı. Eski Ukrayna Slavcası olan “Igor’un Savaş Seferlerinin Hikâyesi” destanını tercüme etmek için dört yılını harcamış; 1870’de bitirmiştir. Keza, Beyaz Rus, Yunan, Sırp, İspanya ve başka ülkelerin manzum folklorik yapıtlarını ve Heine, Adam Mickiewiicz, Goethe gibi ünlülerin eserlerini Ruscaya çevirdi. Şiirlerinin çoğu Rimsky Korsakov ve Çaykovsky tarafından bestelendi.

Çok mutedil eğilimde bir sanatçı idi; hep yumuşak bir şiirselliği, ılımlı bir realizmi yeğledi; coşkuya yer vermedi. Uslûpda ve söylemde fazla özgün olmaya kaçmadı. Fakat bazen fazla realist şiirlerinde aynı ölçüde duyarlık kuıllanarak çelişkiye düştüğü olmuş ve bu tutku girişimleri İngilterenin Viktorya Çağının göz boyayıcı tarzından pek ileri geçememiş; yenilik getirememiştir. Bazı düz yazı deneyimleri de fazla başarılı olmadı. 1852’de başladığı “Sansür Komitesi”ndeki görevini yaşamının son yıllarına kadar sürdürdü. 20.Mart.1897’de St. Petersburg’da vefat etti.

Çok iyi dostu olanDostoyevsky’nin, minik kızı Sonia’nın vefatı hakkında, Cenevreden 1.Mayıs.1868’de ona yazdığı edebî değeri yüksek mektubu ün kazanmıştır.

Valerian Nikolayeviç Maikov

Moskovada 28.Ağustos.1823’de doğan Valerian 1842’de St. Petersburg Ün. Hukuk bölümünden mezun oldu. “Petraşevsky Çevresi” adındaki platformun kurucusu olduğundan Dostoyevsky bahsinde söz ettiğimiz Mikhail Petraşevsky’nin yakını olduğundan ve 1845’de “Yabancı Sözcüklerin Cep Sözlüğü”nü yayınladığından sanat çevreleri içinde hemen tanındı.

Valerian Nikolaeviç Maikov

Vissarion Belinsky 1846’da “Oteçestvennye Zapiski dergisinden ayrılınca Valerian derginin eleştiri seksiyonunun başına geçti. Soremennik dergisine de yazılar veriyor Petraşevsky, Feuerbach ve Ütopyacı sosyalistlerini görüşlerini destekliyordu. Petraşevsky’nin çalışmalarına da katkıda bulunuyordu. Dünya ile barışık, fikirlerinde tutarlı birey yaratma ideali vardı; ancak, 1846’da yazdığı “Kol’tsov’un Şiirleri” makalesinde ileri sürdüğü gibi ulusal özellikleri savunma çabasının bu idealin önüne engel çıkardığını söylüyordu. Belinsky onun bu “fantastik kosmopolitanizm”ini (hayâlci dünya vatandaşlığı)keskin bir dille eleştirirmiştir.

Maikov “güzelliğin toplumsal doğalı olması gerektiği” kavramını benimsetmeği bir tür misyon edinmişti. Güzellik konusunda salt formun değil sanat içeriğinin de önemli olduğunu ve Belinsky geleneğinin sona ermesi gerektiğini savunan ilk Rus estetisyenlerindendir.

Salt bir edebiyat araştırıcısı değil bir filozof olarak parlak bir gelecek vaad eden Valerian Maikov, kariyerinin daha başında, 27.Temmuz.1847’de, 23 yaşında Petergof’da vefat etti.

Leonid Nikolaeviç Maikov

Edebiyat hocası ve etnograf olduğuna değindiğimiz Leonid Maikov 28.Mart.1839’da St. Petersburg’da doğdu. Bu kentin Üniversitesi kültür tarihi bölümünden 1860’da mezun oldu. Fakat etnografya ve folklor hakkında yazılarını yayınlamaya 1857’de zaten başlamıştı. 1863’de “Vladimir Çevresinin Epik Destanları Hakkkında”, 1868’de “Büyük Rus Tılsımları” adlı eserlerini, 1885-87 arası “Rus Edebiyat Tarihi”ni yazdı. V.I. Saitov adındaki yayıncı ile birlikde, 1887-1896 arasında Puşkin öncesinden başlayarak 75 Rus yazarının biografilerini ve şair K.N. Batiuşkov’un bibliografisini de içeren üç ciltlik eserlerini topluca yayınladı. “Jivaya Starina” gazetesinin kurucuları arasındadır. St. Petersburg’da 7.Nisan.1900’de vefat etti.

Aleksei Vasileviç Kol’tsov

Aleksei V. Kol’stov’un anısına basılmış pul

Maikov’un bir makalesine konu olan Rus ozanlarından Kol’stov, Don Irmağına akan Voronej suyunun iki yanına kurulmuş Voronej Oblastının merkezi olan Voronej kentinde 3.Ekim.1809’da doğdu. Voronej’in küçük burjuazisinden olan ve sürü yetiştirip semt pazarlarına hayvanlarını satan, kendisine çok kötü muamale edip zorla çalıştıran babasına yardım etmekle yaşam mücadelesine başlayan Kol’stov 16 yaşında zamanının popüler olmuş ozanların taklidle şiire başlamış; babasının isteği dışında şiire ciddî olarak 1831’de girmişti. Onu ilk elinden tutup edebiyat âlemine tanıtan yaşı kendinden küçük olmakla birlikde Rusyanın hatırlı ozan ve filozoflarından Moskovalı Nikolai Stankeviç olmuş; “Literaturniya Gazeta”da şiirlerinin yayınlanmasına aracılık etmişti. Ticaret amaçlı gittiği St.Petersburg’da ona asıl vasilik edecek Belinsky ve zamanın diğer kalbur üstü edebiyat erbabı ile tanışmıştı.

Topladığı Rus folkloru ögelerini çok kullandığı şiirleri kadın ağzından doğal güzellikleri betimleyen formdadır. Cefakâr köylüleri yüceltirdi. Şiirlerinin çoğu Dargomijsky, Mussorgsky ve Rimsky Korsakov’a müzik besteleme ilhamı vermiştir.

Yaratıcı sanatına ve özel yaşamı üzerine sürekli baskı kuran babasının bu zûlmüne dayanamayarak bunalıma girdi; bir yıl veremle boğuştuktan sonra 33 yaşında 29.Ekim.1842’de vefat etti; Ana yurdu Voronej’e gömüldü. Dobrolyubov onu “Büyük Halk Ozanı” olarak değerlendirir.

Konstantin Nikolaeviç Batiuşkov

İlk defa Leonid Nikolaeviç Maikov’un geniş bir biografisini kaleme alıdığına değindiğimiz Batiuşkov, Çariçe Büyük Yekaterina’nın kendisine komplo düzdükleri iddiası ile sürgüne yolladığı yüksek aristokrat sınıfdan Nikolai L’voviç Batiuşkove Aleksandra Grigorevna Batiuşkova çiftinin üç kız evlâdından sonra 18.Mayıs.1787’de doğan oğullarıdır.

Rus Edebiyatının Altın Çağına rastlayan Batiuşkov, Jukovsky’nin parıltısı altında kaldığı için fazla iz bırakmamış; fakat gerek çağdaşları gerekse sonraki edebiyat tarihçilerince Jukovsky ile birlikde Rus Şiirinin kurucusu kabûl edilmiş romantik, hattâ romantizm öncesi bir değerdir. Daha sonra kuşak şairlerce “Şairlerin şairi”; bazen de ağıtları ile ünlü Latin ozanı Albius Tibullus’a benzetilip “Rus Tibullus’u” diye anılırdı. Şiirleri 1800-1810 yılları arasında yayınlandı. Hatta, çağdaşı sayılan ikinci sınıf ozanlardan Kondratii Fedorviç Ryleev ve Evgenii Abramoviç Baratynsky, hattâ bir ölçüde büyük ozan Puşkin ilk kariyerlerine onu taklidle başladılar.

Bir ara İmparatorluk Kitaplığı Yönetiminde Krylov’un yardıncısı olarak hizmet gören ozan 1822’den itibaren zihnî hastalığa mahkûm oldu, 1855’deki vefatına kadar kendini toplayamadı.