Rus ve Sovyet Edebiyatı (70)

Nikolay Stepanoviç Gumilev (Gumilyov)

Nikolay Stepanoviç Gumilev

Çeka tarafından tutuklandığında idamının önüne geçilmesi için Gorky’nin çabaladığına değindiğimiz Rus şiirinin etkili ozanlarından Gumilev Nisan 1886’da, Kotlin Adasında Kronstadt kasabasında doğmuştur. Babası Deniz Kuvvetlerinde Doktor Stepan Yakovleviç Gumilevdi.

Çarskoe Selo Lisesinde okurken edebiayat hocası Simgeci ozan Innokenty Annensky idi. Annensky’nin etkisi ile şair olduğunu kabûl ederse de, önceleri simgeciliği seçmiş arkadaşı Sergey Gorodetsky ile birlikde edebiyatta simgeciliğin belirsizliğine ve yapmacıklığına karşı, ilk kez 1910’da Mikhail Kuzmin’in “Güzel Berraklık Hakkında” adlı denemesinde isim babalığını yaptığı “Akmeism” ya da “Ozanlar Loncası” denilen akımı kurumsal hâle getirmiştir. Akmeist grup, Bely ve Vyaçeslav gibi Rus simgeci ozanların tuttukları (şarap ve eğlence tanrısı Dionizos’dan esinlenmiş) “Dionizyen Çılgınlığa” karşı (sanat tanrısı Apollon’a referansla) “Apollonien bir berraklığı” savunuyordu. Bu anlayışa katılan Osip Mandelstam, Anna Ahmetova, Georgy Ivanov ile birlikde, İngiliz Alexander Pope, Rudyard Kipling, Fransız Théophile Gautier, Gumilev’in hocası Annensky ve Parnassian ozanlar gibi öncüllerin uygulamasından örnek alarak 1913’de “Akmeizm’in Sabahı” isimli manifesto ile kurulan “Ozanlar Loncası” ilk toplantılarını St. Petersburg’da “Sokak Köpeği Kahvehanesinde yapmağa başladı.

Simgeci ozan Sergey Gorodetsky ve eşi; Ilya Repin’in fırçasından

Gumilev1902’de”Kentlerden Ormanlara Kaçtım” isimli ilk dizelerini yayınlamış; “Chad Gölü Zürafaları”, “Karakalla’nın Timsahları”nın dahil olduğu lirik şiirlerini 1905’de “Fatihlerin yolu” başlıklı kitabında toplamıştı. 1907’den itibaren, İtalya ve Fransa başta olmak üzere uzun bir Avrupa ve egzotik şiirlerine ilham verecek Afrika’nın Kuzey ve Doğu bölgeleri gezisine çıktı. Daha sonra da hemen her yıl Afrika’yı ziyaret edecek Habeşistan’da aslan avına çıkacak; avladığı aslanları St. Petersburg’da antropoloji ve etnografya müzesine verecekti. 1908’de “Romantik Çiçekler”,Kendisi gibi şair olup “Anna Ahmatova” mahlâsını kullanan Anna Andreyevna Gorenko-Engelhardt ile evlendiği 1910’da “İnciler” isimli yeni şiir demetlerinin baskısı yapıldı. 1912’de doğan oğlu Lev ilerde takdir kazanmış bir tarihçi olacaktır. Paris’te iken yayınlamaya giriştiği “Sirius” isimli edebî derginin ancak üç sayısı çıkmıştır.

Rusya’ya dönüşünde (Akmeizm’e ilham veren) “Apollon” sanat dergisinin yazı kuruluna girdi ve editörlüğünü yapmaya başladı. Bu dönemde kendini Çerubina de Gabriak adı ile tanıtan tanımadığı bir kadınla mektuplaşma yolu ile gönül ilişkisine girmişti. Sonra bu ismin engelli bir okul öğretmeninin, daha sonra da Maksimilyan Voloşin adındaki şairin müstear adı olduğu duyumlarını alınca öfkelendi. Bu arada Fransız ve Polonyalı karışımı soydan gelme Elizaveta Ivanovna Dmitrievna adına bir kadın yazar mektupların aslında kendisinin yazdığını ve gerçekten Gumilev’e aşık olduğunu söylemesine karşın Gumilev, Voloşin’e gidip hakaret etmiş ve onun buna mukabil tokat atması üzerine, yasak olsa da Rusyadaki görenek gereği düello edilmesi kaçınılmaz olmuş. İlk mermiyi sıkan Gumilyev isabet ettirememiş; Voloşinin silahı da tutukluk yapmıştı.

Nikolay Gumilev, Anna Ahmetova ve oğulları Lev Gumilev

1912’da “Yabancı Gökyüzü” şiiri ile değerini tüm sanat çevrelerine kabûl ettiren Gumilyev, ülke dışında iken başlayan I. Dünya Savaşına gönüllü olarak katılmak için alel acele ülkesine döndü. Seçkin süvari birliklerine girerek kahramanlığı sayesinde, biri Aralık 1914’de biri de Ocak 1915’de olmak üzere üstüste iki kez Aziz Yuri Haçı nişanı aldı. Savaş anılarını “Sadak” (Ok kılıfı) isimli şiir demetine yansıtmıştır. 1916’da yazdığı tiyatro oyunu “Gondla”da kendi öz yaşamını, Ortaçağ putperest Izlandası’nın Irlandalı kahraman Gondla tarafından Hıristiyanlaştırılması öyküsüne yansıtır. Krallığa aday olan Gondla’yı “jarl” denilen Skandinav kabile reisleri reddederler. O Hıristiyanlığın zaferi uğruna kendini öldürür. Gondla’nın barbar eşi Lera da kendi karısı Ahmetova’yı simgelemektedir. 1917 Devriminden hemen sonra Geçici Hükûmet özel komiseri olarak Paris’e gitti. Fakat Bolşevikler onu da hayâl kırıklığına uğratmıştı. 1918’de dönüp edebiyat öğretmenliğine başladı. Bu arada Anna Ahmatova’dan boşandı. “Şairler Loncası”nı yeniden yaşama geçirmek için çalıoştı ise de bu hayali gerçekleşemedi. “Odun Yığını”, “Çadır”, “Ateşten Sütun” adlı şiir kitaplarını çıkardı. 1921’de devrimci eylemlere katıldığı suçlaması ile tutuklandı. Gorky’nin müdahalesi ile Lenin’in Gumilevle birlikde az sayıda hükümlünün af emrine rağmen, elini çabuk tutan Çeka, bu emir eline geçmeden 24 Ağustos 1921’de idamı infaz etti. Ozan’ın cesedinin Kovalevsky Ormanına gömüldüğü sanılıyor. Onun öldürülmesi Kronstadt’da denizcilerin isyanına neden olmuştur. Yaptıkları düellodan sonra, barışmaları için dostlarının dileklerini dinlemeyip dargın kaldıkları Voloşini, idamından bir kaç ay önce ziyaret edip gönlünü almış, dostluklarını tazelemişlerdi.

Şiirlerine örnek olarak “Agamennon’un Savaşçısı”nı verelim;

Acayip gerici ve dehşet verici bir sorun /Ruhumu sıkıştırıyor ve sarsıyor
Güllerden serili bir yatakta ölmüş yatan /Atreus ölmüş ise kim canlı kalabilir.
Tüm düşlerini gördüğümüz ve her yerde hayranlık yaratan/Tüm bizim özlediklerimiz ve korktuklarımız – / Bir göz yaşı damlasının oluşturduğu camdan geliyormuş gibi,
Şu dingin gözlerde apaydın yansıyanlar...
Ellerinde tarif olunamaz bir güç yatıyor /Piyadelerin destanı yeniden anlatılıyor;
Yurdu Altın ülkesi Mikenay için /bereket getiren bir buluttu.
Ben neyim? Eskiden kalma bir dehşetin parçası mı/Arza düşmüş bir kargı mı?
Tüm kavimlerin önderi Atreus öldü,/Ölüm benden hışmını esirgedi.
Tan yerinde serzenişli bir alevlenme var/ Sular baştan çıkartıcı bir şarkı söylüyor. Dehşetengiz bir mahcubiyet içinde var olmak çok zor,/ Kralımız cezalandırılmışsa.

Innokenty Fyodoroviç Annensky

Innokenty F. Annensky

Gumilev’i anlatırken simgeciliğine değindiğimiz hocası Annensky’den de biraz söz edelim. 1.Eylûl 1855’de Omsk’da doğmuş olan Annensky, ilk dalga Rus Sembolizmi’nin temsilcisidir. Bazıları onu “poètes maudits-lânetli şairler “in Rus versiyonu diye anarlarsa da Annensky, Baudlaire’in ve Verlaine’in temel tınılarını, müziğindeki zerafet, imalarındaki kötümserlik, gizemli ifadeler, ozanın kişiliğine özgü ince bir özenle değişen renk ve kokuları ile Ruscaya yansıtmayı bilmiştir. İlk post-sembolist kuşaktan Gumilev’i, Ahmatova’yı, Mandelshtam’ı nasıl etkilediğine işaret etmiştik.

Çok küçük yaşta anne ve babasını yitiren Innokenty, önde gelen bir Narodnik (Halkçı) eylemci olan büyük ağabeyi Nikolay Annensky’nin ailesi yanında büyüdü. St. Petersburg Üniversitesinde Tarihsel-kıyaslamalı diller üzerine yoğun çalışma yaparak 1879’da Filoloji bölümünden mezun oldu. Gumilev ve Ahmatova’nın öğrencilik yapmakta olduğu Çarskoe Selo Lisesinde klasik diller ve antik edebiyat hocalığı yapmaya başladı; 1886-1909 arası bu okulun Müdürlüğünü üstlendi. Şiir yazmadan önce, jukovsky gibi Öripides’in ve Fransız sembolistlerinin şiirlerini büyük bir ustalıkla Ruscaya çevirdi. 1900’lerin başında, eski Yunan tarzında; Melanippa-filosof (Filozof Melanippe-1901), Çar Iksion (Kral Iksion-1903), Laodamia (1906) gibi mitolojik karakterlerle ilgili bir dizi trajedi yazdı; bunların çoğunu arkadaşı ve lengüist meslektaşı Polonya asıllı Faddei Zielinsky’e ithaf etmiştir. Edebî eleştirmen olarak da; önde gelen Rus yazarları üzerinde denemelerini içeren “Yansımalar Kitabı adında iki ciltlik eseri vardır. İlkşiir kitabı “Dingin Şarkılar”ı “Nik. T.-o” (Rusça “Hiç kimse “demek) müstear adıyla 1904’de neşredildi. Daha önemli olan ikinci kitabı “Selvi Ağacı Sandığı” yayımlanmadan 13.Aralık.1909’da kâlp sektesinden vefat etti. En güzel şiirleri üvey oğlu Valentin Kriviç tarafından yayınlandı. Annensky ilk gerçek Akmeist kabûl edilir.

Şiirlerinden “Dünyalar Arasında”yı (1901) örnek olarak verelim:

Işıldayan yıldızlar okyanusundaki Dünyalar arasında/ Benim dikkatimi hep yalnız bir yıldız çekmiştir./ Işıldayan Onun uzak oluşu değildir benim onu bunca sevmem,/ ötekilerle bir arada yaşarken öylesine tiksinti içindeyim ki.
Benim bu duygularım korkunç bir önyargı olsaydı eğer,/o yalnız yıldızdan kesin yanıt beklerdim,
Bana umut verici bir ışık gönderip göndermemesi bir sorun değil,/ Çünkü ben onunla karanlıkta da yaşayabilirdim. (2001 Yevgeni Bonver’in İngilizce çevirisinden)

Matvey Vasilyeviç Golovinsky

Matvei Golovinsky

Bu isim aracılığı ile Rus gizli polisinin basın üzerinde dolaylı denetim yapması olayına Gorky’nin müdahale ettiğine değinmiştik. Şimdi Golovinsky’nin kimliği ve anılan olay hakkında biraz daha bilgi verelim. Rus baba, Fransız annenin oğlu olup, Mart.1865’de, Simbirsk İli Ivaçevka kentinde doğan yazar, gazeteci, siyasal eylemci Golovinsky yerine göre “Matvey”in Fransız versiyonu “Mathieu” adını da kullanmıştır. Aristokrat babası Vasily Golovinsky, Dostoyevsky’nin arkadaşı olup, ikisi de daha önce öyküsünü anlattığımız “Petraşevsky Çevresine dahildiler ve suikast isnadı ile birlikde idama hüküm giyip infaz alanına götürülmüşer; son anda Çar’ın “af fermanı” ile cezaları sürgüne çevrilmişti. Vasily 1875’de vafat edince Matvey annesi ve Fransız ninesi tarafından yetiştirildi. Hukuk öğrenimi yaptığı sıralarda, 1903-1906 yıllarında Yahudi pogromlarına yol açacak “Kutsal Kardeşlik” adında “Anti- Semitik Devrim Karşıtlığı” gruplarından birine girmişti. Mezuniyeti üzerine “Kamu Güvenliği ve Düzenini Koruma Dairesi”ne, kısaltılmış adı ile “Okhrana-Koruma”ya girip, basın üzerinde, Hükûmetin yararına gizli görevler aldı. Fakat yaptıklarının Maksim Gorky tarafından deşifre olması üzerine kariyerini yitirip ülkeyi terketti; bu kez Okhrana’nın şefi Pyotr Raçkovsky’nin her kuruma nasıl ajanlar soktuğu hakkında Parisde makaleler yazmaya başladı. 1917 Devriminde taraf değiştirip 1920’deki ölümüne kadar Bolşevikler için çalıştı.

Yahudilerin dünyaya egemen olma planları ile ilgili alaylı ve hakaret içeren antisemitik bir metin olup, ilk kez Rusya’da baskısı yapılan, hemen ardında pek çok dile çevrilen, Hitler’in sonradan ciddîye alıp okullarda müfredata alınmasını emrettiği, Henry Ford’un malî desteği ile ABD’de 500.000 nüsha dağıtılan “Sion’un Bilge Büyükleri ile Yapılan Protokollar” adındaki risalenin müellifi, genellikle “Dr. Faust” müstear adının kullanan Golovinsky olarak bilinir ama bu tartışmalıdır. Tarihçi Norman Cohn, Hitler’in Yahudi soykırımı için bu metni temel meşru gerek saydığını söyler. Tarihçiler ve yazarlar çevresinde bu konunun tartışası hâlâ yapılmaktadır.