Baku hayal kırıklığı

Sabah uyandığım zaman telefonumda saat 09.00’u gösteriyordu. Baku’de ise 11.00 idi. Hemen kalkıp giyindim. Baktım, Şemsi salondaki kanepede uyuyordu. Mutfağa geçip sessizce yüzümü yıkayıp, “Eyvah geçti günün yarısı” diye dışarı fırladım.

Azatlık meydanına inen yoldan doğruca kıyıya inerken gözlemeci gibi bir yer gördüm. Aslında hala Gürcistan sınırından çıktıktan sonra yoldaki restoranda yediğim yemeğin etkinsini atamamıştım ve hala hiçbir şey yemek istemiyordum. Fakat gözlemeciye yaklaşınca, ıspanak böreği gibi bir şey gördüm. “Zorla da olsa yemen gerekir” diyerek tezgâha yanaşıp. “Ispanak mı” dedim.

“Ot böreği” deyince: “Ne otu” diye sordum. “Pek çok otun hamısı (hepsi) var” dedi. Ot böreğini bir çayla kendimi zorlayarak, ayaküstü yiyip yola koyuldum.

Deniz vağzalı

Meydana inince hemen Deniz Vağzalına gidip, “İran'a (Erdebil’e) giden tren var mı” diye sordum. Çünkü vağzal Gürcistan’da tren istasyonuydu ya, burada da vağzalı tren istasyonu sanıyordum.

Oysa orası gemi vağzalı, yani limanmış. “Ardebil kıyıda olmadığından gemi yok. Ancak Pehlevi’ye gittikten sonra taksiyle gidersin” dedi. Tren vağzalının da içeride biraz ileride olduğunu söyledi.

Deniz Vağzalını geçip ileri yürüdüm. Dünün tersine bugün Hazar sağımda, Baku solumda kalıyordu. Kıyıdan Baku içlerine doğru giden güzel bir cadde görünce sola dönerek içerilere daldım.

Kıyıdan içeriye giden cadde.

Kaybolurcasına gelip gittiğim yerlere dikkat etmeden, bir kaç saat her tarafa girip çıktım. Fotoğraflar çektim. Çünkü Baku’de kaybolmayacağınızdan eminsiniz. Neden derseniz, biliyorsunuz ki, yüzünüzü Hazar’a çevirip sahil caddesine çıktığınızda, cadde sizi, Azatlık Meydanına götürecek.

Sahilden içeri bir süre yürüdükten sonra önemli binaların bulunduğu bir meydana geldim.

Solda hastane ve Alt geçitte Aliyev’in sağlıkla ilgili sözleri.

Yukarıdaki fotoğrafta da görüldüğü gibi meydanın solunda neftçiler (petrolcüler) hastanesi, alt geçit ve heykeller vardı. Özellikle Şah İsmail’in heykeli güzeldi.

Alt geçitteki yazıyı görünce, Haydar Aliyev’in adım başı her yerdeki sözlerinden birisidir düşüncesiyle artık dikkatinizi çekmiyor. Sık tekrarın sıkıcılığı ve kanıksanmışlığını hissediyorsunuz.

Ali (Yüksek) Mahkeme

Ali Mahkeme binası da buradaki önemli yapılardan birisi. Respuplika Perinatal Merkezi diye bir bina daha var. Bu bölgede dolaştığım yerler de hep düzgün yollar, sokaklar, geçitler ve güzel güzel binalar...

Fakat sanki bu tabloda bir eksiklik var gibi geliyor bana. Nedir anlamıyorum, ama Bakü'den istediğim keyifi alamıyorum. Devasa binalar, görkem gösteriş şahane, ama dışı seni içi beni yakar hesabı, sıradan vatandaşın oturduğu evler pek de iç açıcı değil.

Aslında Baku’de gecekondu da göremedim. Fakat vatandaşın oturduğu evler, Antalya'nın gecekondularından bile kötü. Çünkü onların en azından küçük de olsa bir bahçesi vardır. Burada ise küçük bir bahçede (avluda) bir sürü derme çatma ev var.

Bu durum Sovyetlerin ayıbını örtme ya da görkemli yüzünü haykırırcasına sergilerken, ilkel taraflarını gizlemek midir, her neyse Gürcistan’da da bu tür avlular daha da çoktu. Orada da görkemli devasa binaların arasından girilen arka avlularda, üstü beton, duvarları çatlak küçücük ev kümeleri vardı.

Fakat bu arada aşağıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi her yerde bir şantiye gibi yeni yapılaşmalar da dikkati çekiyordu.

Yeni bina inşaatları

Bu arada bu meydandaki yapılarla ilgili bilgi almaya çalıştığım bir Azeri’ye, “Neden sokaklarda kadın görünmüyor?” diye sorunca: adam yüzüme ters ters bakıp, “Kadının ne işi var sokakta?” dedi.

“Neden, kadın bir iş bir ihtiyaç için de olsa, bakkala, parka, pazara her hangi bir yere çıkamaz mı?”

“Hayır! Ne işi var benim karımın bakkalda, pazarda? Elin adamının karşısında? Ne alınıp verilecekse ben gider alır veririm. Parka da karımı ve çocuklarımı ben götürürüm” dedi.

Bu adam biraz tutucu galiba düşüncesiyle karşılaştığım birkaç kişiden daha aynı konuda görüşlerini aldım. Fakat hepsi benzer şeyler söyledi. Özet olarak kadın kapalı olmalı ve evde kapanmalıydı. Açık kadın ise bunlara göre bar kadınıydı. Bar kadınının da tipik özellikleri açık giyinmesi, sigara içmesi ve dudağını boyaması idi.

Konuştuğum insanlar içinde karım sigara içse, dudağını boyasa ben ondan derhal ayrılırım, kovarım diyenler bile vardı. İçlerinden birisi de: “Senin sorduğun kadınlar metroda dolaşır. Heykelde 20 dolara erkek beklerler” dedi. “Hangi heykel” dedim; “28’de parkın içindeki heykel” dedi.

28’de Park ve heykel

Fotoğraf pek iyi çıkmamış ama burası güzel bir park. Ve gerçekte buradaki kadınlar sokaklarda gördüklerimden farklıydı; ama aslında makyaj ve giyimleriyle, Türkiye’de sıradan bir kadın bile sayılmazdı. Niyetlerini bilemem ama düzgün, temiz ve modern giyimli kadınlardı. Fakat sıradan bir Azeri’ye göre bunlar fahişeydi.

Güzel bir kilise

Biraz da 28 civarında dolaşayım dedim. Bir sokakta önüme yukarıdaki fotoğraftaki güzel kilise çıktı. Buralardaki sokaklarda da insan çok azdı. Kadın ise daha da az, hatta yok gibi.

Yine konuştuğum Azeri erkekleri ve onların sözleri takılı kafamda dolaşıyorum; ama aklım 28’deki kadınlarda. Kolu açık kadın, dudak boyası, sigara, bar kadını gibi, erkek çöl aslanıdır dışarıdaki işleri yapar, daha neler neler… Demek ki bunlar Türkiye deki normal, sıradan kadınları bile görseler, 28’deki kadınları düşünecekler.

İçinde ünlü insanların yaşadığı bir bina

Yine bu bölgede dolaşırken, yukarıdaki fotoğrafta görülen bina dikkatimi çekti. Bina girişindeki levhaları merak ettim. Bunlar bir iş yerini gösteren tabelalar değildi. Yoldan geçen birisine sordum. Geçmişte bu binada oturan sanatçı, siyasetçi gibi ünlüleri anlatıyormuş.

Vakit ikindi olmuş, yorgunluk belirtileri başlamıştı. Bir şeyler yemem gerektiğine inanıyordum, ama canım hiç bir şey istemiyordu.

Ne yiyebilirim düşüncesi, yarın nereleri gezeceğim düşüncesi içinde kaybolunca, “Yarını niye bekliyorum. Burada göreceğimi gördüm. Şimdi hemen İran’a geçmeliyim” diye bir düşünce belirdi beynimde ve hemen gitmeye karar verdim.

Yeşil sandığım Baku çöldeymiş
Petrol denizi Hazar kirlenmiş
Zengin yüzünü haykırırken
Baku’nün fakir yüzü gizlenmiş.
Aslında Azerbaycan
Laik bir cumhuriyet olsa da
Şeriatın gerçek ve gönüllü
Uygulandığı bir ülkeymiş.

Şehir dışında avtovağzalı
İçinde yüzlerce autlet mağazaları
Hazar kıyısında limanı, deniz vağzalı
Parkları azatlık meydanı
Fakat yok Nazım’dan
Bahri Hazar’ın yazarından bir anı
Bakû, hayal kırıklığı…