Helenistik Kültür

Büyük İskender’in Asya Seferinin bir fetih ve ganimet seferi olmasından çok, bunun bir keşif ve kültür seferi olduğunu önceki yazılarımda da belirtmiştim.

Çünkü seferin daha en başında İskender yola çıkarken yanında 35.000 askere karşılık, asker olmayan esnaf, tüccar, sanatçı ve bilim adamı gibi sivillerin miktarının askerlerden daha fazla olduğu ileri sürülmektedir. Bu durum da göstermektedir ki, İskender buraları geçici sahiplenip vergisini almaktan öte, kalıcı amaçlar taşımakta ve yeni bir dünya düzenini hedeflemektedir.

Atina Kerameikonista'da bulunan heykelde İskender Herakles gibi arslan başlığı giyerken tasvir edilmiş, MÖ 300.

Nitekim İskender’in bu amacına büyük ölçüde ulaşılmış, on yıllık Asya Seferi sonrasında o zamanki bilinen dünyanın yarısından fazlasını ele geçirip, dünyanın gidişatını değiştirmiş, HELENİZM denilen ve doğu kültürleriyle Ege Kültürünün sentezinden oluşan yeni bir kültür ve yeni bir yaşam tarzı yaratarak, bu kültürle dünyaya damgasını vurmuştur.

Asya Seferi aslında, insanların kaynaştırılıp, birbirini ret etmeyeceği ve birlikte yaşayabileceği bir nevi tek dünya ülküsüdür. Dünyayı ve üzerinde yaşayan canlıları tanıma amaçlı bir bilim ve keşif seferidir.

Bu yüzden İskender seferinin en önemli durakları olan Anadoulu, Mısır ve Mezopotamya’da bir işgalci pozisyonundan çok bir kurtarıcı rolü üstlenmiş ve buraların halklarıyla kültürlerini dışlamak yerine sahiplenmiş, yönetimi yerel yöneticilerle paylaşmış, bir ayrıştırma politikası yerine bir kaynaşma politikası izlemiştir. Ve işte Helenistik Kültür de bu anlayışın sonucudur.

Bu arada bugünkü dünya kültür ve uygarlığının nerden geldiğine de kısaca değinmek gerekirse, genel kanı bugünkü Batı uygarlığı dediğimiz uygarlığın temelleri, Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarına dayanmaktadır. Bu iki temel uygarlık Anadolulu potasında eritilerek ya da birleştirilerek Ege’ye aktarılmıştır.

Yine bu iki temel uygarlığın Kuzey kıyısındaki Anadolu gibi, Doğu kıyısında da İran vardı. Daha çok Mezopotamya etkisinde gelişen İran Uygarlığı, Persler döneminde tüm bu eski uygarlıkları bir çatı altında toplayarak, kültürler arası etkileşim ve gelişime büyük bir olanak sağladı.

Yani İskender’in yapmaya çalıştığı şeyi, aslında İranlılar siyasi anlamda yapmıştı. Fakat İranlıların kafasında, Pers kültürünü yaymak, yeni bir kültür yaratmak ve diğer halkları İranileştirmek gibi bir kaygıları olmamıştır. Ülkeleri bir yönetim altında birleştirerek kültürel etkileşimi farkında olmadan başlatmışlarsa da, onların amacı buraların vergisini toplamaktı.

İşte Büyük İskender Pers topraklarının tamamına hakim olduktan sonra, hatta daha en baştan, kültürel etkileşimi Persler gibi doğal seyrine bırakmak yerine, onu hemen ve bilinçli olarak harekete geçirmeyi birinci amaç haline getirdi. Bunun sonucunda da Helenistik Kültür ortaya çıktı. Bu kültür Roma’yı da etkileyerek ve kısmen de Latinleşerek, Ortaçağa dek sürdü.

Hıristiyan dünyasının tarihinde bin yılı aşan karanlık bir gece olarak algılanan ortaçağdan çıkış da Rönesans denilen yeniden doğuş hareketiyle mümkün olabilmiştir ki, Rönesans: Helenistik dönemin yeniden ele alınınp incelenmesiyle, bilim, kültür ve sanatta sağlanan gelişmelerdir.

Yani bugünkü Batı uygarlığının temel ayakları sayılan, Rönesans, Reform, coğrafya keşifleriyle bilim ve sanattaki gelişmelerin temeli, Helenistik kültürdür. İslam’ın yükselme dönemine de, Helenistik kültür temel teşkil etmişken, 10. Yüzyıldan itibaren, İslam dünyası da orta çağa girmiştir.

Bazı tarihçiler, özellikle de antik Yunan hayranı olanlar, Helenistik Kültürü antik Yunan kültürü olarak sunmaya çalışırlar. Fakat Helenistik Kültürü oluşturan ögelerin içinde, antik Yunan Kültürü kadar, Anadolu, Mısır, Mezopotamya, Pers ve hatta Hint ve Orta Asya Kültürlerinin de payı vardır.