Yerel Basının Tarihsel Gelişimi ve Günümüzdeki Sorunları...

Bireyin kendini toplum içerisinde anlamlı kılma araçlarından ve yöntemlerinden biri basındır. Anlatım aracı basın, sözlü bilgi akışının egemen olduğu eski Yunan uygarlığında siyasal erkin, yönetimin resmi gazetesi konumundaki Acta Diurna (Günlük Kamu İşleri)’la karşımıza çıkmaktadır. Toplumsal yapıda, yöneten-yönetilen ilişkisinin kurumsallaşmasıyla, gerek yöneten gerek yönetilen anlatım aracı edinme yoluna gitmiştir. Bu anlatım aracı basın olmuştur.

Yazılı basının doğuşu beraberinde yerellik kavramını da getirmiştir. Yerleşik yaşamın, şehir-kasaba biçiminde gelişimi, yayın alanı dar, okur sayısı düşük, sınırlı teknik olanaklara sahip gazeteleri gündeme getirmiştir. Geniş dağıtım alanına sahip yazılı basın araçları da denenmiştir. 18. ve 19. yüzyılda basının giderek gazetelerden farklı, daha dar dağıtım, ancak yakın çevreye ilişkin daha geniş bilgi taşıyan gazeteler; “yerel basın” olarak tanımlanmışlardır. Ülke genelindeki sorunların yanı sıra bölgesel, yerel sorunların gündeme getirildiği, tartışıldığı alanlardır; yerel gazeteler. Yayınlandığı bölgede kendine özgü bir dünya yaratır. Yerel basın, doğuşu ve gelişimi açısından yaygın basına benzer bir gelişim çizgisi izlemiştir.

Yerel basının işlevlerini üç ana başlık altında toplamak olasıdır. Bu işlevler üzerinde kısaca durmak gerekirse;
• Yöneten-yönetilen ilişkisi çerçevesinde kamu hizmetlerinin sağlıklı ve doğru biçimde halka duyurulması yerel basının işlevlerinden biridir. Ayrıca, denetim, yönetenin halk adına denetlenmesi, kamuoyu yaratılması yerel basının üzerindeki sorumluluklardan biridir.
• Beldelerde yerel yönetimlerin hizmetlerinin duyurulmasıyla birlikte yerel yönetim-yurttaş ilişkisinin sağlanması yerel basının önemli işlevlerinden birisidir.
• Yaygın basının işlevlerinden biri olan eğitim işlevi; yerel basında toplumsal kimliği ile önem kazanır. Ulusal iradenin doğru ve amaca uygun yansımasında gerekli demokrasi kültürünün yerleştirilmesi, yerel basının en önemli işlevlerindendir.

Yerel basının taşıdığı biçim ve içerik bu temel işlevlerin yanına yerel, bölgesel niteliğini de eklemekte ve böylece yaygın basına göre daha farklı bir kimlik kazanmaktadır. Genel haberlerin yanı sıra yaşanılan dar bölgeye ilişkin haberlerin yayınlanması, o bölgenin gelişimine katkıda bulunacak niteliktedir. Yaşadığı yerdeki olaylar ve gelişmeler hakkında bilgi sahibi bulunan birey, bu sorunlara karşı duyarlılık kazanır. Dolayısıyla bu duyarlılık sorunların çözümünde birlik, ortak amaç ve dayanışmayı doğurur. Kuşkusuz bu olgular da o bölgenin gelişimi konusunda önemli katkılar sağlayacaktır. Özellikle ülkemizde bu anlamda yerel basının önemi fazladır.

Gelişmişliğin ülke genelinde dengeli bir dağılım göstermediği gerçeğinden hareket edersek, yerel basının ülke gelişimi açısından ne denli önemli olduğu ortaya çıkar. Örneğin ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında dönemin yerel gazeteleri mücadelenin başarıya ulaşmasında önemli bir görev üstlenmişlerdir. Yaşanan deneyimler, edinilen bilgiler yerel basının işlevleri açısından ne denli gerekli bir araç olduğunu ortaya koymaktadır. Yaygın basın bu anlamda hedef kitlesi ve alanı bakımından bu görevi yerel basına göre daha genel boyutlarıyla işleyebilir. Oysa yerel basın ulusal düzeyde konular hakkında bilgi aktarırken, özellikle üzerinde durduğu yerel sorunlar, olaylar konusunda ilgi yoğunlaşması yaratmaktadır. Yerel basının böylesi bir işlevselliği vardır. İşte bu nedenle yerel basın yaşatılmalı ve desteklenmelidir.

Yerel basının sorunlarını irdelerken, farklı düzlemleri gözden uzak tutmak yanlış belirlemelerin kapısını da açacaktır. Öncelikle yerel basının Türkiye genelinde yaşanan sorunlarla birlikte ulusal düzeyde yayın yapan basın kuruluşlarının taşıdığı sorunların farklı bir değişkesini yaşamaktadır. Yerel basının sorunlarına değinmeden önce, bu sorunların değerlendirilmesinde ülkemizin ve ulusal basınımızın içinde bulunduğu konumu göz önünde bulundurmak gerekir. Bu nitelikleri dikkate almayan bir yaklaşımın sağlıklılığı tartışılabilir. Türkiye gelişmekte olan bir ülkedir. Dolayısıyla gelişimin sancılarını üzerinde taşımaktadır. Ekonomik sorunların ağırlığı ve kültürel yapı büyük ölçüde ulusal basının genel niteliklerini de belirlemektedir.

İstanbul, Ankara, İzmir dışında yayınlanan gazetelerin basım tekniği üzerinde söz söylemek gerekirse, yerel gazetelerin yaklaşık %21’i ofset basım tekniğini kullanmaktadır. Geri kalanlar ise, oldukça ilkel koşullarda varolma savaşımı vermektedirler. Teknolojik gelişimden yeterli payını alamayan yerel gazetelerin, ulusal gazeteler bir başka anlatımla yaygın basın karşısında ayakta durmaları oldukça güçtür.

Yerel basın, küçük ve orta ölçekli işletmelerin, kurumların gölgesinde bulunmaktadır. Gelişimi, teknolojik gelişimi izlemesi bu bağlamda oldukça güçtür. Kimilerinin de asıl işi matbaacılıktır. Bunun yanı sıra gazeteciliğe de el atmışlardır. Bu tür işletmelerin önemli bir bölümü babadan oğula kalan küçük işletmelerdir. Yine ekonomik sorunların doğurduğu bir başka sorun da; haber sağlanması ve kağıt sorunudur. Kuşkusuz bu sorunların aşılması yine ekonomik sorunların aşılmasıyla olasıdır.

Ancak maalesef, Türkiye’de basın sektöründe çifte standart yaşanmaktadır. Nitekim yerel basın kuruluşlarının yönetim kadrosundaki pek çok kimsenin deyişiyle: “İstanbul basınına sonsuz teşvik ve kredi sağlanırken, yerel basın göz ardı edilmekte, seçimden seçime hatırlanmaktadır”. Ekonomik yönden oldukça kısıtlı imkanlar dahilinde hayatta kalma mücadelesi veren pek çok yerel basın ve yayın kuruluşunda, ihtiyaçtan kat kat az sayıda eleman istihdam edilebilmektedir. Üstelik bunların büyük kısmının çok düşük maaşlarla, hatta cep harçlığıyla ve hiçbir sosyal güvencesi olmadan çalışmakta olduğu bilinmektedir ki, dolayısıyla da bunların tamamına yakını geçimini sağlamak için gazetecilik dışında ikinci bir iş yapmak durumunda kalmaktadır. Eleman yetersizliği, hatta mevcut elemanların büyük kısmının da düşük ücretle çalıştırılan ve kalifiye olmayan elemanlardan oluşması; haber çeşitliliğinin sınırlı kalmasına, köşe yazılarının sayıca azlığına, diğer deyişle gazetenin içerik bakımından zayıf kalmasına sebebiyet vermektedir.

Bu şartlar dahilinde yerel basın kuruluşlarının okuruna yaygın basın kuruluşlarının verdiği kalitede bir ürün vermesi zor olmaktadır, daha doğru bir deyişle mümkün olmamaktadır. Bu durumda Türkiye’de yerel basın tam anlamıyla yaşama savaşı vermektedir. Gerek siyasi, gerek sosyo-kültürel, gerekse ekonomik alanda, dolayısıyla toplumsal yaşamın tüm sahalarında oynadığı rol göz önüne alındığında, özellikle demokratik sistemin hakim olduğu çağdaş toplumlarda basının önemi ve etkinliği yadsınamayacak bir gerçek olarak karşımıza çıkar. Basında çok sesliliğin temini ise sağlıklı bir siyasi hayatın yaşatılmasında büyük önem taşır. Çok partili demokraside, yorumların sayıca çok olmasının toplum için çok daha yararlı olduğu malumdur. Çünkü tek taraflı bir yorum yerine, çok sayıda kaynaktan farklı yorumlarla beslenen kamuoyu, böylece haberlerin doğruluğunu araştırmak gerekliliğini duyacak, bu durum da siyasal sistemin gelişmesi açısından bir ilerleme oluşturacaktır.

Bu durumda yerel basının varlığını sürdürmesi ve bu varlığını yaygın basınla eşit şartlarda, eşit güçte sürdürmesi gerekir. Etkinliğini artırmış, güçlü yerel basın yayın kuruluşları kamuoyunda farklı seslerin duyurulmasında rol oynayacaktır. Bu da demokrasinin güçlendirilmesi ve devamlılığının sağlanmasında etkin olacaktır. Bunun yanı sıra yerel basın, İletişim Fakültelerinden mezun genç iletişimcilerin istihdamı için önemli bir olanaktır. Türkiye’de bugün itibariyle 20’den fazla iletişim fakültesi bulunduğu ve bunların yılda 3000’den fazla yeni mezun verdiği düşünüldüğünde, yerel basın kuruluşlarının bugünkü olumsuz şartlarından kurtulabilmesi için gerekli şartların sağlanmasının önemi ortaya çıkar. Yerel gazeteler birer aile gazetesi görünümünden kurtarılmalıdır.

Yerel gazeteleri bünyesinde toplayan yerel örgütlenmeler, yerel gazeteleri böylesi bir uygulamaya dahil etmek için uğraş sarf etmelidir. Bu konuda en önemli destek kuşkusuz devlet teşviki olacaktır. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ile birlikte ortak hareket edilerek yerel basın-yayın kuruluşlarının desteklenmesi için gerekli mercilere devamlı surette hatırlatmalar yapılmaktadır.

Teşviklerle güç kazanarak, gerek teknolojik gerekse yetişmiş ve yeterli eleman takviyesi ile kendini yenileme imkanına kavuşacak yerel basın kuruluşları yaygın basın yanında rekabet imkanına kavuşmuş olacaktır ki bu, hepimizin yararına olacaktır.