Türkiye müzeleri son günlerde çalınan ve taklit eserlerden ötürü bir kez daha gündeme geldi. Yargıya intikal eden Uşak, Kahramanmaraş ve Erzurum müzelerindeki olayların ardından bunlara Topkapı Sarayında devir teslim işlemleri sırasında ortaya çıkan, 43 parça eserin eksik olduğu da eklendi. Bu arada da Topkapı Sarayı’nın baş eserlerinden Kaşıkçı Elması’nın sahte olduğu iddiaları da ortaya atıldı. Anavatan Partisi Milletvekili Zübeyir Amber, TBMM Başkanlığına bu konu ile ilgili soru önergesi verirken Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç da “Bunu ihbar olarak değerlendiririz” demekle yetindi.

Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Dairesinde sergilenen Kaşıkçı Elması’nın ilginç bir öyküsü vardır. Bu yazımda da Kaşıkçı Elması ile ilgili bazı iddiaları dile getirmek istiyorum.

Kaşıkçı Elmasının Osmanlı Saray hazinesine nasıl geldiğine açıklık getiren, saray arşivinde ve ne de başka yerlerde yeterli bir bilgi bulunmamaktadır. Elmasın saraya gelişi farklı biçimde yorumlanmış, ancak hiç birisinde gerçeği yansıtan bilimsel bir belge ortaya konulamamıştır.

Yerli ve yabancı kaynaklarda Pigot elması olarak isimlenen ve günümüzde nerede olduğu bilinmeyen bir elmastan söz edilmektedir. Pigot elmasının Kaşıkçı elması olduğunu iddia edenlerde bulunmaktadır. Bunu ortaya atanların dayandığı tek noktası Pigot elmasının 85,5 kırat, Kaşıkçı elmasının da 86 kırat oluşudur.

Pigot elması ile ilgili öykülerden birine göre elmas, Madaras Mihracesinden satın almıştır. Bunun ardından birçok kez el değiştirmiş ve sonunda Napolyon Bonaparte’nin annesi tarafından satın alınmıştır. Napolyon’un annesi oğlunu Elbe adasındaki sürgünden kurtarabilmek için elması satışa çıkarmış, Mora Valisi Tepedelenli Ali Paşanın bir subayı tarafından 150.000 altına satın alınmış ve Paşaya hediye edilmiştir. Söylentiye göre de Ali Paşa elması kavuğunun ön kısmındaki sorgucunun ortasına koydurmuştur. Dr. Ülbercht Wirth isimli bir Alman yazarı “Der Balkan” isimli kitabında bunu gösteren bir resmi yayınlamıştır. Tepedelenli Ali Paşa gözden düştükten sonra padişah tarafından öldürüleceğini anlamış ve yakınlarına elmasın toz haline getirilmesini, karısının da öldürülmesini istemiştir. Ancak Onun bu vasiyeti yerine getirilmemiştir. Paşa öldürüldükten sonra hazinesi İstanbul’a getirilmiş ve Topkapı Sarayındaki devlet hazinesine konulmuştur.

Bir başka söylentiye göre de Kaşıkçı elması Ayvansaray yakınındaki bir çöplükte bulunmuştur. İstanbul’un Latinler tarafından soyulduğu günlerde Latinlerin arasında bulunan Robert Clari Bizanslıların hazinelerinden, altın taçlarından, mücevherlerinden söz etmiştir. Bizans hazinesine ait olan bu elmasın çöplüğe nasıl düştüğü bilinmemektedir. Tarihler bu konuda sessiz kalmıştır.

Ayvansaray’daki çöplükte rastlantı sonucu bulunan elmasın Osmanlı sarayına gelişini Raşit Tarihi ile Defterdar Sarı Mehmet Paşanın Zubde-i Vekaiyat isimli eserinde “Zuhur’u Elmas-ı Kıymet” olarak şöyle yazmışlardır:

“İstanbul’da Eğrikapı mezbelesinde bir müdevver taş bulunup bulan gafil-i bi-baht bir yaymacı kaşıkçı ile üç kaşığı mübadele. Ba’dehu kuyumculardan biri mezbur kaşıkçıdan ol taşı on akçeye mübayaa eylemiş ve yine kendü esnafından birine göterip elmas olduğu nümayan oldukta hisse talebi ile ol dahi şerik olmak isteyüp beyinlerinde niza vaki ve giderek bu ahval kuyumcubaşıya mün’akis oldu. Kuyumculara birer kese akçe verip taşı ellerinden aldığı Vezir-i Azam Mustafa paşa Hazretlerinin mesmuu oldukta kuyumcubaşıdan kendü için almak daiyesinde iken taraf-ı padişahiye aks olup talebini müş’ir hattı hümayun sadir olup. Hasılı taş meydana çıkarılıp işletildikte 84 kırat bir adım’ül misl elmas zuhur etmeğin Hazine-i Hümayun’a zapt olunup bu mukabelede kuyumcubaşıya kapucubaşılık tevcihi ile ikram ve birkaç kese akçe in’am olundu”

Bunun yanı sıra Eremya Çelebi Kömürcüyan da Eğrikapı’da “XVII. Yüzyıl sonlarında İstanbul’a gelen F.Genelli, bir gencin Tekfur Sarayı harabeleri içinde bulduğu elmasın Sultan IV. Mehmet’in eline geçtiğini ve değerinin 100.000 kuron olduğunu belirtmiştir. Sultan IV. Mehmet döneminde Rusya seferi için Hazine-i Hümayunda değerli eşyaların tespiti yapılırken düzenlenen hazine defterinde “ Kebir elmas yüzük adet l85 kırat “denilen iri bir elmas yüzükten söz edilmiştir. Büyük olasılıkla bu elmas yüzük Kaşıkçı Elmasıdır. Ayrıca Sultan I. Abdülhamit dönemine ait hazine defterinde de “Kaşıkçı” tabir olunan bir adet büyük bir elmas yüzükten söz edilmiştir.

Günümüzde Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Bölümünde özel bir vitrinde 7610 numaraya kayıtlı olarak sergilenen Kaşıkçı Elması 42x35x16 m/m; çevresindeki pırlantalarla birlikte 70x60 m/m ölçüsündedir. Pershape (armut) biçiminde ve Briolette kesimlidir. Çevresinde iki sıra halinde altın yuvalar içinde 49 pırlanta bulunmaktadır. Bu pırlantalar klasik kesimde ve en tepedeki Kaşıkçı Elmasına eş deş biçimde 11x8 m/m boyutundadır. Bu küçük pırlantanın iki yanından başlayarak elması çevreleyen diğer pırlantalar çeşitli ölçülerdedir. En küçükleri 5x5 m/m, en büyükleri de 8x8 m/m boyutlarındadır. Elmasın alt kısmı foya adı verilen ince bir gümüş varak ve onunda altı 12 ayar altın plaka ile kaplanmıştır.

Kaşıkçı Elmasının sahte olup olmadığı konusuna gelince; bu iddia saçma sapan ve gerçek dışıdır. Bu asılsız haber sansasyon yaratmak isteyen, çoğu kez de bunu kendine iş edinen bir gazeteci tarafından atılmıştır. Belgelenemeyen, kanıt gösterilemeyen, imzasız ihbarları Kültür ve Turizm Bakanlığı değerlendirecek olursa bunun ardı arkası kesilmez. Konuyu yeterince incelemeyen basında bu tür asılsız haberleri gündeme taşıdığında müzelerimizdeki her tür esere kuşku ile bakılır. Yönetim sıkıntısı çeken, büyük özveri ile çalışan müzecilerimiz de büyük bir töhmet içerisinde kalır.


erdemyucel2002@hotmail.com